Ένα νέο διαστημικό τηλεσκόπιο, το γερμανο-ρωσικό Spektrum-Roentgen-Gamma (SRG), γνωστό και ως Spektr-RG, εκτοξεύεται σήμερα, 21 Ιουνίου με ένα ρωσικό πύραυλο Proton-M από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στη στέπα του Καζακστάν.
Θα είναι το πρώτο τηλεσκόπιο που θα δημιουργήσει έναν πλήρη τρισδιάστατο «χάρτη» του σύμπαντος σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του φάσματος, στις ακτίνες-Χ υψηλής ενέργειας, μεταξύ άλλων προσπαθώντας να φωτίσει το μυστήριο της σκοτεινής ενέργειας, δηλαδή της αιτίας που επιταχύνεται η διαστολή του σύμπαντος (η σκοτεινή ενέργεια υπολογίζεται ότι αποτελεί περίπου το 70% του σύμπαντος έναντι 26% της σκοτεινής ύλης και μόνο 4% της κοινής ύλης).
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για δύο-σε-ένα τηλεσκόπια, αφού αποτελείται από το γερμανικό eROSITA (θα λειτουργεί στη ζώνη ακτινοβολίας των 0,2 ως 10 keV) και το ρωσικό ART-XC (θα καλύπτει την υψηλότερη ακτινοβολία των 5 ως 30 keV), το πρώτο επιστημονικό όργανο του είδους του που έχει ποτέ κατασκευάσει η Ρωσία.
Τα έως τώρα διαστημικά τηλεσκόπια ακτίνων-Χ είναι ευαίσθητα κυρίως στις χαμηλότερης ενέργειας «μαλακές» ακτίνες-Χ (ενώ το SRG θα είναι το πρώτο που θα «πιάνει» τις υψηλής ενέργειας «σκληρές» ακτίνες-Χ) και, επιπλέον, καλύπτουν μόνο ένα μέρος του ουρανού. Παρά το όνομα του που έχει μείνει για ιστορικούς λόγους, το SRG δεν θα «βλέπει» τις ακτίνες γάμα. Το δορυφορικό τηλεσκόπιο θα τοποθετηθεί σε μια σταθερή τροχιά πέρα από τη Σελήνη, στο «σημείο Λαγκράνζ» (L2), σε απόσταση περίπου ενάμισι εκατομμυρίου χιλιομέτρου από τη Γη.
«Έχετε δει το σώμα σας σε ακτίνες-Χ; Δείχνει τελείως διαφορετικό. Θα κάνουμε το ίδιο με το σύμπαν», δήλωσε ο ρωσικής καταγωγής κοσμολόγος Ρασίντ Σουνιάεφ του Ινστιτούτου Αστροφυσικής Μαξ Πλανκ της Γερμανίας και παλαιότερα του Ινστιτούτου Διαστημικών Ερευνών της Μόσχας. Ο νέος χάρτης θα προσφέρει στους ανά τον κόσμο αστροφυσικούς ένα νέο τρόπο για να μελετήσουν την επέκταση του σύμπαντος και τη διαχρονική επιτάχυνση της υπό την επήρεια της μυστηριώδους σκοτεινής ενέργειας.
«Μέσα σε μισό χρόνο θα έχουμε καλύψει όλο τον ουρανό», διαβεβαίωσε ο Γερμανός αστρονόμος Πέτερ Πρέντελ του Ινστιτούτου Εξωγήινης Φυσικής Μαξ Πλανκ. Το SRG -που θα μπορεί να «δει» την ακτινοβολία-Χ από το πλάσμα μέσα και ανάμεσα στους γαλαξίες- θα μελετήσει τη διασπορά στο σύμπαν περίπου 10.000 γαλαξιακών σμηνών, κάτι που θα βοηθήσει τους επιστήμονες να καταλάβουν την "ιστορική" εξέλιξη του σύμπαντος. Περιέχοντας χιλιάδες γαλαξίες και έχοντας μάζα εκατομμυρίων δισεκατομμυρίων ήλιων, τα σμήνη γαλαξιών είναι οι μεγαλύτερες δομές στο σύμπαν που σχηματίζονται και συγκρατούνται από τη δύναμη της βαρύτητας.
Επίσης η τετραετής αποστολή του τηλεσκοπίου είναι να ανιχνεύσει έως τρία εκατομμύρια υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες (πολλές άγνωστες έως τώρα), που «ξερνούν» ακτινοβολία-Χ, καθώς επίσης την ακτινοβολία-Χ από τουλάχιστον 700.000 άστρα του δικού μας γαλαξία. Μέσα στην τετραετία της λειτουργίας του, το τηλεσκόπιο θα χαρτογραφήσει οκτώ φορές τον ουρανό και οι επιστήμονες θα αναζητήσουν διαφορές ανάμεσα σε κάθε διαδοχικό χάρτη (π.χ. μαύρες τρύπες που ξαφνικά γίνονται πολύ φωτεινές επειδή "καταβροχθίζουν" τη γύρω τους ύλη και μετά ηρεμούν). Το SRG θα μελετήσει επίσης την κατανομή της σκοτεινής ύλης, η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο για τη δημιουργία των γαλαξιών.
Το κόστους περίπου 500 εκατομμυρίων ευρώ SRG, που είχε προταθεί στο τέλος της δεκαετίας του 1980 ήδη από Σοβιετικούς επιστήμονες (αλλά δεν υλοποιήθηκε λόγω των δραματικών κρατικών περικοπών στη μετασοβιετική Ρωσία), αντιπροσωπεύει μια από τις σημαντικότερες ρωσικές διαστημικές αποστολές των τελευταίων δεκαετιών.
Από ρωσικής πλευράς στην κατασκευή του SRG συμμετείχαν η ρωσική διαστημική υπηρεσία Roscosmos, η διαστημική εταιρεία Lavochkin και το Ινστιτούτο Διαστημικών Ερευνών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, ενώ από γερμανικής το Ινστιτούτο Εξωήγινης Φυσικής Μαξ Πλανκ, το Ινστιτούτο Αστροφυσικής Λάϊμπνιτς και τα πανεπιστήμια Αμβούργου, Ερλάνγκεν-Νυρεμβέργης και Τίμπινγκεν.
Η Roscosmos αυτό τον καιρό δουλεύει πυρετωδώς για να ετοιμάσει την πλατφόρμα προσεδάφισης στον Άρη του ρόβερ της ευρω-ρωσικής αποστολής ExoMars που θα εκτοξευθεί το 2020. Παράλληλα, ετοιμάζεται για την επιστροφή της Ρωσίας στη Σελήνη με το σκάφος Luna 25 το 2021.
