Η σχέση μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας συχνά περιγράφεται ως "ο κινητήρας της Ευρώπης". Υπάρχει όμως ένας τομέας, στον οποίο μπορεί να χαρακτηριστεί δυσλειτουργική: ο ενεργειακός τομέας.
Η κατάσταση γίνεται όλο και πιο ανησυχητική, καθώς οι ενεργειακές στρατηγικές κάθε χώρας αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Αυτή η επίμονη διαμάχη αποσταθεροποιεί τακτικά ολόκληρη τη δομή του "Fit for 55", του πακέτου της Ε.Ε για το κλίμα.
Πώς προέκυψαν τέτοια μοτίβα; Ένα εκτενές έγγραφο που δημοσιεύτηκε στο "Confrontations Europe" θα είναι η αφετηρία μας για να απαντήσουμε σε αυτό το ιστορικό ερώτημα.
Από τη δεκαετία του 1950 έως τις κρίσεις του άνθρακα και της βενζίνης
Στη Γερμανία, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ζωτικοί πόροι του άνθρακα και του λιγνίτη έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της χώρας, καθώς τα πυρηνικά όπλα είχαν απαγορευτεί.
Ο ενεργειακός τομέας βρίσκεται στο επίκεντρο της γερμανικής εκδοχής του κορπορατισμού, στηριζόμενος στον ρόλο των συνδικάτων και της Stadtwerke, των περιφερειακών εταιρειών ενέργειας και υποδομών.
Οι κρίσεις άνθρακα της δεκαετίας του 1950 και του 1960, στη συνέχεια οι κρίσεις πετρελαίου στη δεκαετία του 1970, οδήγησαν σε περισσότερη παρέμβαση από το ομοσπονδιακό κράτος με ένα σχέδιο υποστήριξης της εθνικής βιομηχανίας άνθρακα και την έναρξη ενός πυρηνικού προγράμματος.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο άνθρακας συνεισέφερε στο 30% του εφοδιασμού πρωτογενούς ενέργειας, ενώ η πυρηνική ενέργεια αποτελούσε το 40% του εφοδιασμού ρεύματος. Αλλά αυτοί οι μετασχηματισμοί έλαβαν χώρα σε ένα πλαίσιο περιφερειακής γεωπολιτικής. Στα βορειοδυτικά, οι περιοχές ιστορικά είναι ενεργειακά τροφοδοτούμενες με άνθρακα και προπύργια του SDP (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα), ενώ στα νοτιοανατολικά, οι συντηρητικές επαρχίες κυριαρχούνται από τη Χριστιανοδημοκρατική Ένωση της Γερμανίας (CDU) και τη Χριστιανοκοινωνική Ένωση στη Βαυαρία ( CSU), υποστηρίζουν την πυρηνική ανάπτυξη στο έδαφός τους. Αυτή η διάσπαση στην κοινότητα της δημόσιας πολιτικής θα αξιοποιηθεί από ακτιβιστές κατά των πυρηνικών.
Αντίθετα, στη Γαλλία, το καθοριστικό χαρακτηριστικό του ενεργειακού τομέα είναι πιθανώς ο ακραίος συγκεντρωτισμός του, όπως ορίστηκε στον Νόμο Εθνικοποίησης του 1946, ο οποίος άφηνε την εξουσία στην τοπική διοίκηση και τις εταιρείες μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Σε αυτό το θέμα, τα συμφέροντα της EdF και του κράτους θεωρούνται από τους κρατικούς τεχνοκράτες ως ένα.
Όπως συνέβη στη Γερμανία, η κρίση πετρελαίου του 1973 ενέπνευσε πολιτικές που στοχεύουν στην ενεργειακή ανεξαρτησία. Στην πράξη, το όραμα του «Όλα ηλεκτρικά, όλα πυρηνικά» θα γινόταν ένα φιλόδοξο πρόγραμμα, το Σχέδιο Messmer, που θα διαμορφωθεί για να ανταποκριθεί στην άφθονη ζήτηση και θα βασιστεί στην ικανότητα της βιομηχανίας να παράγει μια σειρά πυρηνικών σταθμών. Αυτό έγινε στην υπηρεσία της ενεργειακής ανεξαρτησίας και του «μεγαλείου της Γαλλίας».
Μετά τις κρίσεις πετρελαίου και με την κλιματική κρίση, δύο ιστορίες μετάβασης
Στη Γερμανία, η ιστορία της ενεργειακής μετάβασης, ξεκινά τη δεκαετία του 1980, βασισμένη στην ανάλυση των δημοσίων διανοουμένων (Robert Jungk, Carl Friedrich von Weizsäcker) για την περιβαλλοντική κρίση, σε αντιπυρηνικές εκστρατείες που προωθούνται από το κόμμα των Πρασίνων και στο έργο των εμπειρογνωμόνων στον τομέα της ενέργειας, όπως εκείνοι του Öko-Institut.
Με τον καιρό, αυτή η κριτική του μοντέλου ανάπτυξης θα αντικατασταθεί από ένα πιο συναινετικό όραμα, που προωθεί την ιδέα της «ανάπτυξης και ευημερίας χωρίς βενζίνη ή ουράνιο». Αυτή η στάση υιοθετήθηκε σιγά-σιγά από το SPD στις συμμαχίες των «κόκκινων-πράσινων» σε τοπικό επίπεδο και στη συνέχεια σε ομοσπονδιακό επίπεδο στους συνασπισμούς του 1998 και του 2002.
Ενώ τα συντηρητικά κόμματα αμφιταλαντεύονταν για πολύ, ο συνασπισμός που έφερε την Άνγκελα Μέρκελ στην εξουσία το 2005 υποστήριξε τη διατήρηση των πυρηνικών ως «ενέργεια της μετάβασης». Όμως το ατύχημα στη Φουκουσίμα συγκλόνισε την κοινή γνώμη, ωθώντας τη Γερμανία να εγκαταλείψει τα πυρηνικά το 2022.
Στη Γαλλία, η υποστήριξη των πολιτικών ελίτ για τα πυρηνικά παραμένει ισχυρή και σταθερή. Ούτε η καταστροφή του Τσερνομπίλ του 1986, ούτε η επιστροφή στην εξουσία του «αριστερού συνασπισμού» επηρέασαν το status quo. Από την άλλη πλευρά, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας του Κιότο το ίδιο έτος, υπήρξε αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για ενεργειακά ζητήματα: από το 2006 η ομάδα σκέψης, η ένωση négaWatt, ζητούσε τακτικά τη συνετή χρήση της ενέργειας και τον σημαντικό ρόλο της ανανεώσιμης ενέργειας.
Μετά την εκλογή του Προέδρου Φρανσουά Ολάντ, η εθνική συζήτηση το 2013 γύρω από την ενεργειακή μετάβαση ήταν μια σημαντική στιγμή για την οικοδόμηση σχετικών αφηγημάτων και βοήθησε στον εντοπισμό τεσσάρων οδών για τη μετάβαση.
Οι τέσσερις οδοί – που κυμαίνονται από το πολύ προσεκτική σταδιακή κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας, έως τη διατήρηση του τρέχοντος μοντέλου με τεράστια πυρηνική ικανότητα – αντικατοπτρίζουν με ακρίβεια τις τρέχουσες πολιτικές τάσεις στη Γαλλία.
Από τότε, καθώς οι εκλογικές διαδικασίες σταμάτησαν τη λήψη αποφάσεων, τα κύρια έγγραφα που περιγράφουν λεπτομερώς την ενεργειακή πολιτική της Γαλλίας (PPE, SNBC) απομάκρυναν το θέμα των πυρηνικών. Ή, τουλάχιστον, αυτή ήταν η κατάσταση όταν ο Εμανουέλ Μακρόν αποφάσισε να ανακατασκευάσει νέους αντιδραστήρες λίγο πριν τις προεδρικές εκλογές του 2022.
Πενήντα χρόνια μετά την πρώτη κρίση πετρελαίου και τριάντα χρόνια μετά την υπογραφή της σύμβασης-πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, η Γαλλία σήμερα έχει ένα ενεργειακό μείγμα διπλάσια απανθρακοποιημένο από αυτό της Γερμανίας (52% σε σύγκριση με 26%), ακόμη και αν το ποσοστό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι ελαφρώς μικρότερο (18% έναντι 22%). Όμως τα δύο συστήματα βρίσκονται σε κρίση.
Σήμερα, δύο μοντέλα σε κρίση
Τους μήνες που ακολούθησαν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το γαλλικό ενεργειακό σύστημα, που βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στην πυρηνική ενέργεια, βυθίστηκε σε κρίση, με την πυρηνική παραγωγή να μειώνεται κατά 30% σε σύγκριση με τον μέσο όρο των τελευταίων είκοσι ετών.
Ο τομέας ανταποκρίθηκε με πρόγραμμα ανακαίνισης υφιστάμενων πυρηνικών σταθμών και σχέδια κατασκευής τουλάχιστον έξι συμπληρωματικών μονάδων. Τέτοιες πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν την ατομική ενέργεια να ανακάμψει σε σταθερά επίπεδα παραγωγής – ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί εγγύηση, ιδίως υπό το φως της αυξανόμενης χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από τη Γαλλία.
Όσο αφορά τη Γερμανία, το σχέδιο ενεργειακής μετάβασης πρέπει να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες νέες προκλήσεις σε ένα επικίνδυνο και αβέβαιο πλαίσιο. Η αρχική στρατηγική απαλλαγής από τις εκπομπές άνθρακα καθορίστηκε σε τρία στάδια, που συνίσταντο στην ανάπτυξη των ανανεώσεων, τη διακοπή της πυρηνικής ενέργειας και στη συνέχεια του άνθρακα. Θα μπορούσε κανείς να κρίνει ότι στις αρχές της δεκαετίας του 2020, οι δύο πρώτες φάσεις είχαν ολοκληρωθεί. Ωστόσο, το 2022, η χώρα εξακολουθούσε να εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρακα, αντιπροσωπεύοντας τότε το 31% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας – αύξηση κατά 11% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.
Σύμφωνα με μια μακρά πολιτική παράδοση του εμπορίου με τη Ρωσία, η χώρα είχε βάλει στόχο, το ρωσικό αέριο να λειτουργήσει ως καύσιμο "γέφυρα" από τον άνθρακα στο πράσινο υδρογόνο. Αλλά τα ελαττώματα αυτής της στρατηγικής αποκαλύφθηκαν με την εισβολή στην Ουκρανία. Απογαλακτισμένη από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, η Γερμανία πρέπει τώρα να αντιμετωπίσει την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με ρυθμό που δεν είχε επιτευχθεί ποτέ στο παρελθόν, ενώ εξετάζει ζητήματα διαλείπουσας περιόδου.
Επιτακτική ανάγκη για την Ευρώπη: συμφιλίωση ενεργειακής πολιτικής, με σεβασμό των εθνικών επιλογών
Παρόλο που οι χώρες της ΕΕ είναι σε θέση να ξεκινήσουν συνεργατικές δράσεις – αξιοσημείωτα παραδείγματα είναι η Πράσινη Συμφωνία ή ακόμα και το σχέδιο Repower – ανοίγει μια ρωγμή μεταξύ των εθνών με πολύ διαφορετικές στρατηγικές απαλλαγής από τις εκπομπές άνθρακα.
Αυτές οι συγκρούσεις φέρνουν σε γενικές γραμμές δύο μπλοκ το ένα εναντίον του άλλου: από τη μια πλευρά, μια «πυρηνική συμμαχία» με επικεφαλής τη Γαλλία και ακολουθούμενη από τις Κάτω Χώρες, τη Φινλανδία, την Πολωνία, τη Βουλγαρία, την Κροατία, την Τσεχία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία και τη Σλοβενία. και από την άλλη, μια ομάδα «φίλων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας» που οδηγείται από την Αυστρία και υποστηρίζεται από τη Γερμανία, την Ισπανία, τη Δανία, την Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, την Πορτογαλία, τη Λετονία, τη Λιθουανία και την Εσθονία.
Αυτοί οι δύο συνασπισμοί "κοντράρουν" ο ένας τον άλλον για σχεδόν όλα τα μεγάλα ζητήματα της ενεργειακής μετάβασης, συμπεριλαμβανομένης της ευρωπαϊκής ταξινόμησης, της μεταρρύθμισης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και του ορισμού του πράσινου υδρογόνου.
Προς τις ευρωπαϊκές ενεργειακές αρχές
Εάν είναι αδύνατο να καταλήξουμε σε ένα ενιαίο, «ευρωπαϊκό» μοντέλο για τη μετάβαση σε χαμηλές εκπομπές άνθρακα, μπορεί κανείς ωστόσο να προσπαθήσει να εντοπίσει αρχές που, σεβόμενες όλες τις εθνικές στρατηγικές, θα επέτρεπαν στην Ευρώπη να κινηθεί προς την ουδετερότητα άνθρακα έως το 2050 με συντονισμένο τρόπο.
Έχοντας αυτό κατά νου, πιστεύουμε ότι πρέπει να ισχύουν τρεις αρχές:
• Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και, συνεπώς, στην απαλλαγή των ενεργειακών συστημάτων από τον άνθρακα.
• Το φάσμα των πολιτικών απαλλαγής από τις εκπομπές άνθρακα που ενδέχεται να υιοθετηθούν στην Ευρώπη πρέπει να αναγνωριστεί και να γίνει αποδεκτό.
• Οι ενέργειες ή η πολιτική των κρατών μελών στην εκπόνηση κοινοτικών δράσεων δεν πρέπει να καταλήγουν να σταματούν έργα άλλων κρατών μελών στην τροχιά απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές.
Η προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στο κλίμα, στην επικουρικότητα στην πολιτική και στην αρχή του «μη βλάπτεις». Η διατύπωση σε αυτό το στάδιο είναι λίγο γενική, αλλά μπορεί κανείς να ελπίζει ότι θα γίνει προσπάθεια τόσο για αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των εκπροσώπων των κρατών μελών όσο και για νομικό-διοικητικό ορισμό σε επίπεδο Επιτροπής. Αυτό θα μπορούσε να επιτρέψει την ταχεία πρόοδο προς μια συνεκτική ευρωπαϊκή πολιτική για την ενεργειακή μετάβαση.
* Το άρθρο είναι της Natalie Sauer και δημοσιεύθηκε στο The Convesation, αρχικά στα Γαλλικά και έπειτα στα Αγγλικά. Στο sofokleousin.gr αναδημοσιεύεται σε ελεύθερη μετάφραση / απόδοση.
