Την καταχρηστικότητα των «παλαιού τύπου» ρητρών αναπροσαρμογής, που «έκαψαν» τους Έλληνες καταναλωτές, επιβεβαιώνουν πλέον τα δικαστήρια, αν και για τους περισσότερους είναι αργά για να πάρουν πίσω όσα πλήρωσαν εξαιτίας των αδιαφανών χρεώσεων στους λογαριασμούς ρεύματος.
Οι ρήτρες αναπροσαρμογής είχαν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες από τους καταναλωτές σε περιόδους μεγάλων αυξήσεων στις τιμές της ενέργειας, όπως συνέβη από τον Αύγουστο του 2021. Σήμερα, οι ρήτρες αναπροσαρμογής εφαρμόζονται με διαφορετικό τρόπο στα «χρωματιστά», κυμαινόμενα τιμολόγια (πράσινα και μπλε) με μεγαλύτερη διαφάνεια και αυξημένες δυνατότητες αλλαγής παρόχου από τον καταναλωτής.
Οι λόγοι για τις διαμαρτυρίες για τις ρήτρες αναπροσαρμογής, που ουσιαστικά προστάτευαν τους παρόχους από τις διακυμάνσεις των χονδρικών τιμών και μετάφεραν τον κίνδυνο στους συνδρομητές ήταν αρκετοί:
- Η εφαρμογή των ρητρών οδήγησε σε πολλαπλασιασμό των λογαριασμών ρεύματος, με επιβαρύνσεις που έφτασαν ή και ξεπέρασαν το 100% για τους οικιακούς καταναλωτές και πολύ υψηλότερα ποσοστά για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
- Πολλοί καταναλωτές θεώρησαν τη ρήτρα ως μια «κρυφή» και αόριστη χρέωση, καθώς δεν ήταν σαφές πώς προέκυπτε και πώς υπολογιζόταν, διαταράσσοντας υπερβολικά τα δικαιώματά τους. Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) έχει τονίσει την ανάγκη για διαφάνεια στις ρήτρες αυτές, απαιτώντας να περιγράφεται ο μηχανισμός στον οποίο στηρίζεται η αναπροσαρμογή και να είναι προσβάσιμοι οι παράγοντες κόστους.
- Οι καταναλωτές εξέφρασαν δυσαρέσκεια για τη μονομερή επιβολή ή τροποποίηση των ρητρών σε ήδη υπάρχουσες συμβάσεις, χωρίς επαρκή ενημέρωση ή δυνατότητα καταγγελίας της σύμβασης.
Νομικοί τονίζουν ότι η στάση των δικαστηρίων σε διαφορές καταναλωτών με παρόχους για υπέρογκες χρεώσεις που προέκυψαν από τη ρήτρα αναπροσαρμογής είναι θετική για τους καταναλωτές, όπως φαίνεται και από απόφαση που δημοσίευσε πριν λίγες ημέρες το Μονομελές Πρωτοδικείο της Αθήνας, που υιοθέτησε πλήρως τα επιχειρήματα του καταναλωτή και «έριξε» διαταγή πληρωμής από πάροχο για την εξόφληση απλήρωτων λογαριασμών.
Το ιστορικό της υπόθεσης
Η υπόθεση αφορά μια διαταγή πληρωμής, ύψους 1.792,56 ευρώ, που εκδόθηκε σε βάρος ενός καταναλωτή (ανακόπτοντος) από την εταιρεία προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας ELPEDISON ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. Η οφειλή αφορούσε λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος που εκδόθηκαν βάσει της από 10.8.2020 σύμβασης προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο ανακόπτων προσέφυγε στο Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών με ανακοπή και πρόσθετους λόγους ανακοπής, αμφισβητώντας τη νομιμότητα της οφειλής. Οι κύριοι ισχυρισμοί του επικεντρώθηκαν στην αδιαφανή και καταχρηστική επιβολή της ρήτρας αναπροσαρμογής στους λογαριασμούς ρεύματος, καθώς και στην έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης από την εταιρεία.
Η απόφαση του δικαστηρίου
Το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών έκανε δεκτή την ανακοπή και τους πρόσθετους λόγους της, ακυρώνοντας την επίμαχη διαταγή πληρωμής. Η απόφαση βασίστηκε κυρίως στην παραβίαση των αρχών προστασίας του καταναλωτή και της διαφάνειας. Τα βασικά σημεία της αιτιολογίας του Δικαστηρίου είναι τα εξής:
- Αδιαφάνεια της Ρήτρας Αναπροσαρμογής: Το δικαστήριο έκρινε ότι η χρέωση της ρήτρας αναπροσαρμογής, όπως εμφανιζόταν στους λογαριασμούς, ήταν αδιαφανής. Διαπιστώθηκε ότι ήταν αδύνατο για τον καταναλωτή, αλλά και για κάθε μέσο πολίτη, να κατανοήσει τον μαθηματικό τύπο με τον οποίο υπολογιζόταν η ρήτρα, ακόμα και αν διάβαζε τον σχετικό τιμοκατάλογο που προσαρτάται στη σύμβαση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο καταναλωτής να μην μπορεί να ερευνήσει την ακρίβεια του υπολογισμού της χρέωσης, ούτε να προϋπολογίσει την αξία της.
- Έλλειψη Επαρκούς Ενημέρωσης: Το δικαστήριο απέδειξε ότι ο ανακόπτων δεν ενημερώθηκε επαρκώς από την εταιρεία, τόσο πριν όσο και μετά την κατάρτιση της σύμβασης, για τον τρόπο και τα κριτήρια με βάση τα οποία μεταβλήθηκε το τίμημα. Η απλή αναγραφή των όρων στην επίδικη σύμβαση, μάλιστα με δυσανάγνωστο τρόπο, δεν θεωρήθηκε επαρκής ενημέρωση για ένα τόσο σημαντικό και ουσιώδες γεγονός. Το Δικαστήριο τόνισε ότι η πολυπλοκότητα της ρήτρας απαιτούσε «πανηγυρική» ενημέρωση με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, ώστε να μην καταλείπεται αμφιβολία στον καταναλωτή ούτε για την επιβολή της, ούτε για τον τρόπο υπολογισμού της αύξησής της, ούτε για το δικαίωμα επιλογής συμφερότερου προϊόντος ή καταγγελίας της σύμβασης.
- Καταχρηστικός Χαρακτήρας Γενικών Όρων Συναλλαγών (ΓΟΣ): Το δικαστήριο εφάρμοσε τις διατάξεις του Ν. 2251/1994 περί προστασίας των καταναλωτών (ιδίως το άρθρο 2 παρ. 6), καθώς και τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα (άρθρο 361 ΑΚ) και του Κώδικα Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας (άρθρο 49 Ν. 4001/2011, άρθρα 7, 9, 16, 17, 18 του Παραρτήματος ΙΙΙ της ΥΑ 29/2013). Ειδικότερα, κρίθηκε ότι όροι που διατυπώνονται μονομερώς από τον προμηθευτή και οδηγούν σε υπέρμετρη διατάραξη της ισορροπίας των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε βάρος του καταναλωτή είναι άκυροι. Η έλλειψη διαφάνειας και η ανεπαρκής ενημέρωση καθιστούν έναν όρο καταχρηστικό.
- Ανεξαρτησία από Αποφάσεις ΡΑΕ: Το δικαστήριο ξεκαθάρισε ότι το γεγονός πως ένας όρος είναι σύμφωνος με απόφαση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) δεν τον καθιστά αυτομάτως μη καταχρηστικό. Ο έλεγχος της καταχρηστικότητας ανήκει αποκλειστικά στα δικαστήρια, τα οποία ελέγχουν την ουσιαστική καταχρηστικότητα.
- Η απόφαση αναφέρθηκε και στη συνταγματική υποχρέωση της Πολιτείας να διασφαλίζει την παροχή απολύτως αναγκαίων κοινωνικών αγαθών, όπως η ηλεκτρική ενέργεια, τονίζοντας ότι αυτή δεν πρέπει να εξελίσσεται σε χρηματιστηριακό προϊόν απολύτως απρόβλεπτο και μη προσβάσιμο στους πολίτες.
