Ο όρος “οικονομικά ευάλωτος” έχει μπει τα τελευταία χρόνια στο καθημερινό λεξιλόγιοκαι περιλαμβάνεται σε πληθώρα νομοθετικών διατάξεων για τα ληξιπρόθεσμα χρέη, τις ρυθμίσεις οφειλών, τα μέτρα στήριξης νοικοκυριών και πληθυσμιακών ομάδων κλπ. Δεν έχει γίνει όμως ευρέως γνωστό ποιούς αφορά, ποιοί δηλαδή “δικαιούνται” αυτόν τον χαρακτηισμό και πώς μπορούν να επωφεληθούν.
Η νομοθεσία πάντως είναι σαφής και οι «κόκκινοι» δανειολήπτες-οφειλέτες πρέπει να γνωρίζουν αν μπορούν ή όχι να ενταχθούν σ' αυτή την κατηγορία, τι προστασία τους παρέχει και τι έχουν να κερδίσουν.
Το θέμα επιχειρούν να "φωτίσουν" οι ειδικοί της SolvDebt, που έχουν χειριστεί εκατοντάδες υποθέσεις ρύθμισης "κόκκινων" οφειλών, ένταξης στον Εξωδικαστικό Μηχανισμό, αναδιάρθρωσης δανεισμού κλπ, δίνοντας λύσεις στο πρόβλημα νοικοκυριών και επιχειρήσεων.
Ποιος χαρακτηρίζεται «ευάλωτος»
Με τον ν. 4738/2020, που άλλαξε το θεσμικό πλαίσιο της αφερεγγυότητας στη Ελλάδα, εισήχθη η πολύ σημαντική έννοια του «ευάλωτου οφειλέτη», που μπορεί να αποτελέσει στη πράξη μία πραγματική άμυνα του οφειλέτη σε αναγκαστικές ενέργειες των πιστωτών (π.χ. κατάσχεση, πλειστηριασμό).
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι η ιδιότητα του «ευάλωτου οφειλέτη» μπορεί να αποτρέψει τον πλειστηριασμό της κύριας κατοικίας του οφειλέτη, ή να «υποχρεώσει» τους πιστωτές του σε μία συνολική ρύθμιση των οφειλών του.
Για να χαρακτηρισθεί ευάλωτος ένας οφειλέτης, πρέπει να πληροί συγκεκριμένα κριτήρια.
Εισοδηματικό κριτήριο
Το συνολικό εισόδημα για το μονοπρόσωπο νοικοκυριό δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 7.000 ευρώ, προσαυξανόμενο κατά €3.500 για κάθε μέλος του νοικοκυριού, με μέγιστο ποσό τις 21.000 ευρώ ετησίως.
Περιουσιακά κριτήρια
Ακίνητη περιουσία: Η συνολική φορολογητέα αξία της ακίνητης περιουσίας του νοικοκυριού βάσει ΕΝΦΙΑ, δεν μπορεί να υπερβαίνει συνολικά το ποσό των 120.000 ευρώ για το μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενη κατά 15.000 ευρώ για κάθε πρόσθετο μέλος του νοικοκυριού και έως του ποσού των 180.000 ευρώ.
Περιουσιακό τεκμήριο
Ως όρια καταθέσεων για κάθε τύπο νοικοκυριού ορίζονται τα ακόλουθα:
• Μονοπρόσωπο νοικοκυριό: 7.000 ευρώ
• Νοικοκυριό αποτελούμενο από δύο μέλη: 10.500 ευρώ
• Αποτελούμενο από τρία μέλη: 14.000 ευρώ
• Από τέσσερα μέλη: 17.500 ευρώ
• Νοικοκυριό αποτελούμενο από 5 μέλη και πάνω: 21.000 ευρώ
Στον Εξωδικαστικό Μηχανισμό
Ο νόμος 5072/2023 έφερε σημαντικές αλλαγές και βελτιώσεις στον εξωδικαστικό μηχανισμό, κάποιες εκ των οποίων αφορούν και τον «ευάλωτο οφειλέτη».
Ειδικότερα:
1. Για τον οφειλέτη που πληροί τα κριτήρια του ευάλωτου και έχει εκδώσει την Βεβαίωση ευάλωτου οφειλέτη - Gov.gr η οποία διαρκεί 3 μήνες, οι πιστωτές (τράπεζες και servicers-funds) είναι υποχρεωμένοι να αποδεχθούν την παραγόμενη πρόταση ρύθμισης, η οποία αποκαλείται «αντιπρόταση των πιστωτών» (του άρθρου 71 παρ. 2Α του ν. 4738/2020).
Σημαντική διευκρίνηση: Από την πλατφόρμα του εξωδικαστικού μηχανισμού προκύπτουν δύο προτάσεις ρυθμίσεων:
- Του υπολογιστικού εργαλείου (που είναι πιο «φιλική» προς τον οφειλέτη)
- Η αντιπρόταση των πιστωτών (πιο «φιλική» προς τον πιστωτή).
Η διαφορά των δύο προτάσεων, είναι ότι στη περίπτωση της «αντιπρότασης των πιστωτών», (άρθ. 71 παρ. 2Α), λαμβάνονται υπόψη το εισόδημα και η περιουσία του συνόλου των συνοφειλετών - όχι μόνον του ευάλωτου οφειλέτη. Ετσι το ύψος της μηνιαίας δόσης που προκύπτει, είναι συχνά υψηλότερο από τις οικονομικές δυνατότητες του ευάλωτου οφειλέτη.
2. Ο ευάλωτος οφειλέτης, απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής προκαταβολής (ακόμη και εάν έχει επιβληθεί κατάσχεση και έχει οριστεί πλειστηριασμός στο ακίνητο του), για ρύθμιση που προκύπτει από το υπολογιστικό εργαλείο του νόμου.
3. Στην πρόταση ρύθμισης θα περιλαμβάνονται και οι οφειλές για τις οποίες είναι εγγυητής, ανεξαρτήτως του αν πρωτοφειλέτης είναι ιδιώτης ή επιχείρηση.
4.Ο ευάλωτος οφειλέτης μπορεί να λάβει μηνιαία ενίσχυση 70 έως 210 ευρώ για την αποπληρωμή δανείου που εξασφαλίζεται με την κύρια κατοικία του, στην περίπτωση που τηρούνται οι όροι του άρθρου 28 του ν. 4738/2020.
Η επιλογή της πτώχευσης
Όταν ένας ιδιώτης καταθέτει αίτηση πτώχευσης, λόγω αδυναμίας να εξυπηρετήσει τις οφειλές του προς τράπεζες, servicers, Δημόσιο και ασφαλιστικά Ταμεία, αυτό ισοδυναμεί με ρευστοποίηση της περιουσίας του και της κύριας κατοικίας του. Με την κήρυξη της πτώχευσης η κύρια κατοικία θα αποτελεί μέρος της πτωχευτικής περιουσίας.
Στην περίπτωση του ευάλωτου οφειλέτη, η κύρια κατοικία δεν είναι απαραίτητο να πωληθεί. Ο πτωχευμένος μπορεί να ζητήσει τη μεταβίβαση της κύριας κατοικίας του στον Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης (ο οποίος μέχρι σήμερα δεν έχει συσταθεί), και να διατηρήσει την κατοχή της καταβάλλοντας ενοίκιο για διάρκεια μέχρι 12 ετών, με δυνατότητα επαναγοράς του ακινήτου στο τέλος της 12ετίας ή και νωρίτερα.
Σ΄αυτό το διάτημα μπορεί να παίρνει στεγαστικό επίδομα, το οποίο θα καταβάλλεται απευθείας στον Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης.
Για να ενεργοποιηθεί η μεταβίβαση της κύριας κατοικίας στον φορέα, ο οφειλέτης θα πρέπει εντός 60 ημερών από την ημερομηνία δημοσίευσης της απόφασης περί κήρυξης της πτώχευσης, να υποβάλει αίτηση βάσει της προβλεπόμενης διαδικασίας (άρθρο 219 του ν. 4738/2020).
Τι γίνεται με το ακίνητο ώσπου να συσταθεί ο Φορέας Απόκτησης και Επαναμίσθωσης;
Το εύλογο ερώτημα που προκύπτει, είναι τι θα γίνει με το ακίνητο του ευάλωτου οφειλέτη, μέχρι να συσταθεί ο φορέας εκείνος που θα του το μισθώσει έως 12 έτη και θα του δίνει την δυνατότητα να το επαναγοράσει στο τέλος της περιόδου.
Μέχρι να συσταθεί ο συγκεκριμένος φορέας, ο ευάλωτος οφειλέτης μπορεί να ζητήσει την ένταξή του στο ενδιάμεσο πρόγραμμα κρατικής στήριξης, που ισχύει έως τον Μάρτιο του 2025 (άρθρο 104 του ν. 5072/2023). Ετσι μπορεί να ανασταλεί η εκποίηση της κύριας κατοικίας του, ώσπου αυτή να μεταβιβαστεί στον Φορέα (όταν αυτός συσταθεί).
Στο διάστημα αυτό θα πληρώνει ετησίως εν είδει “ενοικίου” συνολικό ποσό που θα αντιστοιχεί σε 3,5% επί της αξίας της κύριας κατοικίας (υπολογιζόμενες βάσει του ΕΝΦΙΑ). Η μηνιαία δόση θα αντιστοιχεί στο 1/12 του ετήσιου ποσού. Για παράδειγμα, εάν η αξία του σπιτιού είναι 100.000 ευρώ, ο πτωχευμένος που την παραχωρεί στον Φορέα, θα πληρώνει ετησίως 100.000 Χ 3,5% = 3.500 ευρώ, με μηνιαία δόση 3.500 : 12= 291,7 ευρώ.
Μέρος από το ποσό αυτό θα καταβάλλεται από το Δημόσιο (από € 70 έως € 210, ανάλογα με τον αριθμό μελών του νοικοκυριού του πτωχευμένου οφειλέτη).
Αναγκαστική εκτέλεση κατά της κύριας κατοικίας
Οπως και στην περίπτωση της πτώχευσης, ο «ευάλωτος οφειλέτης» απολαμβάνει μεγαλύτερη προστασία από τον απλό οφειλέτη, σε περίπτωση που επισπεύδεται σε πλειστηριασμό η κύρια κατοικία του.
Ειδικότερα, μπορεί να ζητήσει την μεταβίβαση της κατοικίας του στον φορέα απόκτησης και επαναμίσθωσης, ώστε να το μισθώσει έως 12 έτη, με την δυνατότητα επαναγοράς, βάσει της διαδικασίας όπως αναφέρθηκε ανωτέρω. Μέχρι την σύσταση του συγκεκριμένου φορέα, ο οφειλέτης μπορεί να ενταχθεί στο ενδιάμεσο πρόγραμμα κρατικής στήριξης, ώστε να ανασταλεί ο πλειστηριασμός της κύριας κατοικίας του.
Ωστόσο, ο υπολογισμός του μηνιαίου μισθώματος θα διαφέρει με αυτόν της περίπτωσης της πτώχευσης: Δεν θα λαμβάνεται υπόψη η αξία του ακινήτου που θα αναγράφεται στη δήλωση του ΕΝΦΙΑ, αλλά η τιμή της πρώτης προσφοράς που θα αναγράφεται στη έκθεση κατάσχεσης, δηλαδή η εμπορική αξία του ακινήτου όπως θα υπολογίζεται από την έκθεση εκτίμησης πιστοποιημένου εκτιμητή.
Πέραν, των ανωτέρω περιπτώσεων, η ιδιότητα και μόνο του «ευάλωτου οφειλέτη» όταν αυτή συνδυάζεται με αίτημα ρύθμισης των οφειλών του, μπορεί να αποτελέσει λόγο αναστολής προγραμματισμένου πλειστηριασμού της κύριας κατοικίας του, είτε και να ακυρωθεί η συνέχιση του, για λόγους καταχρηστικότητας από την πλευρά του πιστωτή.
Γραμμή άμυνας και «διαπραγματευτικό χαρτί»
Η ιδιότητα του ευάλωτου οφειλέτη μπορεί να αποδειχτεί πολύτιμη για κάθε φυσικό πρόσωπο που διαθέτει συγκεκριμένα περιουσιακά κριτήρια, για να αποκτήσει μία ισχυρή γραμμή άμυνας κατά των αναγκαστικών μέτρων που μπορεί να εφαρμόσουν οι πιστωτές του.
Επιπλέον, η ιδιότητα του ευάλωτου μπορεί να αποδειχθεί ισχυρό «διαπραγματευτικό χαρτί» για τον οφειλέτη, καθώς μπορεί να περιορίσει την "επιθετικότητα" των funds και να τα κάνει περισσότερο διαλλακτικά στην εύρεση μίας βιώσιμης λύσης για τις οφειλές του.
Περισσότερες και εξειδικευμένες για την κάθε περίπτωση πληροφορίες, μπορείτε να μάθετε εδώ
