Αγορά ενέργειας: Το μοντέλο δεν λειτουργεί, η κρίση δεν αντιμετωπίζεται

Μετά από πολλές συζητήσεις και έντονες διεργασίες στις Βρυξέλλες, οι υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ κατέληξαν σε ένα πακέτο άτολμων ημίμετρων για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης και την αποκλιμάκωση της τιμής του φυσικού αερίου. Υιοθέτησαν τελικά τις βασικές προτάσεις της Κομισιόν, χωρίς να συμφωνήσουν σ'αυτό που θεωρείται βασικό μέτρο για την επίτευξη  των στόχων ους: Την επιβολή πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου.

 Η σχετική πρόταση προσέκρουσε την άρνηση της Γερμανίας και ορισμένων συνοδοιπόρων της, που πρόταξαν τα στενά εθνικά τους συμφέροντα

Τα αποφασισθέντα μέτρα είναι γνωστά: Υποχρεωτική μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας κατά τουλάχιστον 5% στη διάρκεια επιλεγμένων ωρών αιχμής με τις υψηλότερες τιμές, προσωρινό ανώτατο όριο εσόδων για τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας για τις τεχνολογίες εκτός φυσικού αερίου, προσωρινή εισφορά επί των υπερκερδών επιχειρήσεων των κλάδων πετρελαιοειδών, αερίου, άνθρακα και διυλιστηρίων.

Της ΙΝΩΣ ΣΙΩΖΙΟΥ*

Με αυτόν τον τρόπο δεν αντιμετωπίζεται βέβαια το πρόβλημα των υψηλών τιμών, ούτε διασφαλίζεται η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης, ούτε πρόκειται να προκύψει ουσιαστική ελάφρυνση για τους καταναλωτές.

Το ζήτημα είναι ότι δεν λειτουργεί ουσιαστικά και αποτελεσματικά η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας

Το χρονικό της κατάρρευσης

Ήταν η 29η Αυγούστου όταν η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, παραδέχτηκε, μέσω twitter¹, ότι η κοινή ευρωπαϊκή δομή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας έχει στην ουσία καταρρεύσει. Δήλωσε συγκεκριμένα ότι η εκτόξευση των τιμών δείχνει τα όρια μιάς αγοράς που δημιουργήθηκε σε διαφορετικές συνθήκες. Έκανε τέλος ξεκάθαρη αναφορά σε παρέμβαση και δομική μεταρρύθμιση της αγοράς.

Η 29η Αυγούστου ήταν και η ημέρα που η τιμή των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης για το 2023 στη γερμανική αγορά σημείωσαν ιστορικό ρεκόρ² στα 1.050 ευρώ ανά μεγαβατώρα, ακολουθώντας τη γαλλική αγορά που είχε ξεπεράσει το αντίστοιχο όριο των 1.000 ευρώ δύο ημέρες νωρίτερα. Αντίστοιχου ύψους αυξήσεις άρχισαν να σημειώνονται μία εβδομάδα πριν, όταν ο Πούτιν έκλεισε τη στρόφιγγα του αγωγού «Nordstream» που διοχετεύει φυσικό αέριο στην κεντρική Ευρώπη.

Spot και προθεσμιακή αγορά

Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες τα προθεσμιακά συμβόλαια ηλεκτρικής ενέργειας «κράτησαν» πιο χαμηλά απ'ό,τι στην Ελλάδα την τιμή λιανικής. Όταν η τιμή τους άρχισε να εκτοξεύεται, ακούστηκαν και οι πρώτες φωνές για αποτυχία του τρόπου λειτουργίας της αγοράς και για ανάγκη παρέμβασης.

Υπενθυμίζεται ότι στην ελληνική αγορά τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης που θα μπορούσαν να είχαν συγκρατήσει κατά ένα μέρος τις τιμές, τουλάχιστον την περίοδο πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν ενεργοποιήθηκαν ουσιαστικά ποτέ από την εκκίνηση λειτουργίας της κοινής ευρωπαϊκής δομής της αγοράς (Target Model), τον Νοέμβριο του 2020.

Στα χρηματιστήρια της Ευρώπης, στις πλέον εδραιωμένες αγορές, ένα μικρό μόνο ποσοστό (15%–20%) της ηλεκτρικής ενέργειας είναι εκτεθειμένο στις τιμές των spot αγορών. Το υπόλοιπο 75%–80% αφορά προσυμφωνημένες πωλήσεις σε σταθερές τιμές εκτός των αγορών χρηματιστηρίου επόμενης ημέρας ή άλλου μικρότερου χρόνου, κοντύτερα στον χρόνο φυσικής παράδοσης (spot), και κατά κανόνα σε τιμές χαμηλότερες, πιο κοντά στο κόστος παραγωγής.

Target Model και υπερκέρδη

Εκτός από τα κοινά ρυθμιστικής φύσης προβλήματα που υπάρχουν στην ευρωπαϊκή δομή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και στα οποία αναμένεται να παρέμβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ελλάδα έχει να αντιμετωπίσει και την ατελή λειτουργία του εν λόγω μοντέλου.

Στα παραπάνω προστίθενται και ζητήματα ανεπαρκούς ελέγχου της εγχώριας αγοράς. Το ότι η αγορά λειτουργούσε ανεξέλεγκτα όταν ξεκίνησε η εφαρμογή της νέας δομής Target Model, αποδεικνύεται και από τη νομοθετική πρόταση που κατέθεσε η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) -με μεγάλη καθυστέρηση βέβαια, μόλις τον Μάιο του 2022 - για την επιστροφή 67 εκατ. ευρώ σε μία από τις τέσσερις αγορές του Target Model. Οι συμμετέχοντες στην Αγορά Εξισορρόπησης εισέπραξαν αυτό το ποσό για το διάστημα Νοεμβρίου 2020 – Φεβρουαρίου 2021, που όμως δεν αντικατόπτριζε τις εύλογες ανάγκες και την αποδοτική λειτουργία τους.

Ερωτήματα σχετικά με το εάν η πολιτεία ελέγχει επιπλέον την αγορά φυσικού αερίου και πετρελαιοειδών γεννούν τα οικονομικά αποτελέσματα της κατά 65% κρατικής ΔΕΠΑ Εμπορίας: Εμφάνισε για τη χρήση 2021 καθαρά έσοδα/κέρδη 263 εκατ. ευρώ μετά από φόρους³ ενώ το προηγούμενο έτος είχε μόλις 17,3 εκατ. ευρώ.

Η μέχρι πρότινος κατά πλειοψηφία δημόσια ΔΕΗ (όπου μετά την αύξηση μετοχικού κεφαλαίου τον Σεπτέμβριο του 2021 πλειοψηφούν οι ιδιώτες στο μετοχικό της κεφάλαιο), αναδεικνύεται ακόμη «πρωταθλήτρια» υπερκερδών εν μέσω της πρωτοφανούς κρίσης ακρίβειας.

Το 75% των υπερκερδών 730 εκατ. ευρώ που εμφάνισαν οι εταιρείες παραγωγής-εμπορίας ηλεκτρικού ρεύματος, είναι κέρδη της ΔΕΗ, σύμφωνα με το σχετικό πόρισμα της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας.

Επιδοτήθηκε η ακρίβεια

Τον περασμένο Μάρτιο, ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης παραδέχθηκε ότι υπάρχουν αυτά τα υπερκέρδη και μετά από έντονη πίεση δεσμεύτηκε ότι θα τα φορολογήσει και θα τα επιστρέψει κατά 90% στους καταναλωτές. Ομως μέχρι σήμερα δεν έχει αποδοθεί ούτε ένα ευρώ.

Έχει ασκηθεί έντονη κριτική, ειδικά από τον ΣΥΡΙΖΑ, τόσο για τη μεθοδολογία που υιοθέτησε η κυβέρνηση για τον υπολογισμό των υπερκερδών των καθετοποιημένων παρόχων (παραγωγή και προμήθεια), όσο και για την παράλειψη του τριμήνου Ιουλίου–Αυγούστου 2021 όπου είχαν ήδη αυξηθεί οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας.

Κατά την ομιλία του στη ΔΕΘ ο πρωθυπουργός περιορίστηκε να πει ότι η Ελλάδα αποτελεί μία από τις χώρες που έχουν δώσει τα περισσότερα χρήματα για επιδοτήσεις. Ξεχνώντας επιλεκτικά ότι έχει επιδοτήσει την ακρίβεια, χωρίς να έχει μειώσει τελικά τις τιμές.

Υποστήριξε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρχίζει να υιοθετεί τις δικές του προτάσεις. Ξεχνώντας αυτή τη φορά ότι ο ίδιος δεν συντάχθηκε με την Ισπανία και την Πορτογαλία που κέρδισαν την εξαίρεση τον Μάρτιο και ότι η δική του πρόταση ήταν η επιβολή πλαφόν στην τιμή φυσικού αερίου στο Ολλανδικό Ταμείο Μεταφοράς Τίτλων (TTF).

Όσο για τα περί κάλυψης έως και του 94% των αυξήσεων στο ρεύμα, τα πρόσφατα στοιχεία της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων αναφέρουν ότι στην Ελλάδα και σε τρεις ακόμη ευρωπαϊκές χώρες, ο μέσος ετήσιος λογαριασμός ρεύματος είναι πλέον μεγαλύτερος από τους μισθούς ενός μήνα για έναν εργαζόμενο που κερδίζει τον μέσο μισθό. Για έναν εργαζόμενο που κερδίζει τον κατώτατο μισθό, χρειάζονται περίπου δύο μισθοί για να πληρωθεί ο λογαριασμός ρεύματος.

Οι δηλώσεις του πρωθυπουργού έγιναν όταν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έλεγε ξεκάθαρα ότι «η αγορά ενέργειας δεν λειτουργεί πλέον», ενώ ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς δήλωνε⁴ πως θα επιβάλει άμεσα πλαφόν στην τιμή ηλεκτρισμού. Υπενθυμίζεται ότι λίγους μήνες πριν ο πρόεδρος Μακρόν ήταν αυτός που έθεσε όριο 4% στην αύξηση των τιμολογίων της κρατικής EDF και έχει ήδη μιλήσει για ανάγκη ανάκτησης του ελέγχου της αγοράς ενέργειας από το κράτος.

*Ινώ Σιώζιου: Msc Environment and Resource Management, έχει διατελέσει σύμβουλος ΥΠΕΝ.

Σημειώσεις:

1. https://twitter.com/vonderleyen/status/1564233493764243456?s=20&t=pYJwKSPWeBl0Teqi9O10oQ
2. https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-29/europe-s-benchmark-power-price-breaks-1-000-euros-for-first-time?leadSource=uverify%20wall
3. https://www.depa.gr/wp-content/uploads/2022/07/oikonomikes-katastaseis-omiloy-mitrikis-31.12.2021.pdf

https://financialpost.com/pmn/business-pmn/germany-to-implement-power-price-cap-with-great-speed