Περίπου 45.000 χρόνια πριν, στην παγωμένη Ευρώπη της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων, ένα νέο κύμα ανθρώπων εισέβαλε από τα νοτιοανατολικά. Βρέθηκαν σε μια ήπειρο που δεν ήταν ακατοίκητη, αλλά ήδη κατειλημμένη από τους Νεάντερταλ - ένα εντελώς διαφορετικό ανθρώπινο είδος. Για περίπου 5.000 χρόνια, οι δύο πληθυσμοί συνυπήρξαν. Μοιράστηκαν το ίδιο αφιλόξενο τοπίο και κάποιες φορές, ακόμη και γονίδια. Το γενετικό αυτό αποτύπωμα παραμένει ζωντανό: σχεδόν όλοι οι μη αφρικανικοί πληθυσμοί σήμερα φέρουν 2–3% DNA Νεάντερταλ.
Ωστόσο, οι πρώτοι εκείνοι σύγχρονοι άνθρωποι της Ευρώπης παρέμεναν μυστηριώδεις. Ποιοι ήταν, πώς ζούσαν και γιατί η γενετική τους γραμμή δεν επιβίωσε; Μια νέα επιστημονική μελέτη έρχεται να ρίξει φως σε αυτά τα ερωτήματα.
Ευρήματα σε Γερμανία και Τσεχία
Σε ένα σπήλαιο της Θουριγγίας, στη Γερμανία, που ονομάζεται Ράνις (Ranis), οι επιστήμονες ανέσκαψαν εξαιρετικά εύθραυστα ανθρώπινα οστά – κάποια ανήκαν σε βρέφη. Η ηλικία τους εκτιμήθηκε μεταξύ 42.000 και 49.000 ετών. Ανάμεσά τους, εντοπίστηκε ένα ζευγάρι μητέρας και κόρης.
Λίγο ανατολικότερα, στην Τσεχία, είχε βρεθεί σε παλιότερη ανασκαφή ένα κρανίο γυναίκας, στο σπήλαιο Zlatý kůň. Οι δύο τοποθεσίες απέχουν εκατοντάδες χιλιόμετρα και αρχικά φάνταζαν άσχετες.
Όμως η ανάλυση του αρχαίου DNA αποκάλυψε κάτι απροσδόκητο: η γυναίκα από την Τσεχία και δύο από τα άτομα του Ράνις ήταν συγγενείς 5ου ή 6ου βαθμού, δηλαδή κάτι σαν μακρινοί ξαδέλφοι.
Αυτό σημαίνει ότι δεν επρόκειτο για απομονωμένους νομάδες, αλλά για μέλη ενός ευρύτερου πληθυσμού, που απλωνόταν σε μεγάλη γεωγραφική περιοχή.
Τα εργαλεία λένε την αλήθεια
Το σπήλαιο του Ράνις ήταν ήδη γνωστό στους αρχαιολόγους για έναν ιδιαίτερο τύπο εργαλείων, τις λεγόμενες λιθοτεχνίες LRJ (Lincombian–Ranisian–Jerzmanowician). Για δεκαετίες, υπήρχε διαφωνία: τα κατασκεύασαν οι Νεάντερταλ ή οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι;
Η απάντηση ήρθε από τη συνύπαρξη των εργαλείων με τα ανθρώπινα λείψανα. Το DNA μίλησε καθαρά: οι κατασκευαστές ήταν σύγχρονοι άνθρωποι. Κι αφού η γυναίκα από την Τσεχία ανήκε στον ίδιο πληθυσμό, πιθανότατα και εκείνη χρησιμοποιούσε ή γνώριζε αυτά τα εργαλεία, παρότι δεν βρέθηκαν μαζί της.
Ένας χαμένος κλάδος του ανθρώπινου είδους
Ανάμεσα στους σκελετούς του Ράνις, ένας, ο «Ranis13», είχε τόσο καλά διατηρημένο DNA, ώστε οι επιστήμονες κατόρθωσαν να ανασυνθέσουν ολόκληρο το γονιδίωμά του με απίστευτη λεπτομέρεια.
Κι όμως, τα αποτελέσματα ξάφνιασαν: ο Ranis13, όπως και η γυναίκα από το Zlatý kůň, δεν φαίνεται να άφησαν απογόνους. Η γενετική τους γραμμή δεν διατηρήθηκε σε κανέναν σημερινό πληθυσμό.
Δεν ήταν άσχετοι με εμάς, καθώς το DNA τους φέρει το ίδιο αρχικό γενετικό «δώρο» από τους Νεάντερταλ που έχουν όλοι οι μη Αφρικανοί άνθρωποι. Όμως δεν φέρουν νεότερα ίχνη διασταύρωσης, όπως άλλα άτομα της ίδιας περιόδου. Ίσως πέρασαν στην Ευρώπη από άλλο δρόμο. Ή απλώς δεν έτυχε να ξανασυναντήσουν Νεάντερταλ.
Πόσοι ήταν; Και πώς έμοιαζαν;
Με βάση τα κοινά γονιδιακά χαρακτηριστικά, οι ερευνητές υπολόγισαν ότι ο πληθυσμός στον οποίο ανήκαν, αριθμούσε μόλις μερικές εκατοντάδες άτομα, σκορπισμένα σε μια εκτεταμένη περιοχή.
Ήταν ελάχιστοι, σε έναν σκληρό κόσμο. Το κρύο, η έλλειψη πόρων και ο ανταγωνισμός με τους προϋπάρχοντες Νεάντερταλ έκαναν την επιβίωση επισφαλή.
Όσο για την εμφάνισή τους, το DNA δείχνει ότι είχαν σκούρο δέρμα, σκούρα μαλλιά και καστανά μάτια – χαρακτηριστικά που αντιστοιχούν σε ανθρώπους με πρόσφατη αφρικανική καταγωγή, όπως άλλωστε είχαν.
«Τα ευρήματα μας προσφέρουν ένα πιο καθαρό παράθυρο στους πρώτους πρωτοπόρους που έφτασαν στην Ευρώπη», δήλωσε ο καθηγητής Γιοχάνες Κράουζε, εκ των επικεφαλής της μελέτης.
Αυτός ο χαμένος πληθυσμός δεν έγινε πρόγονός μας. Κι όμως, ήταν άνθρωποι όπως εμείς. Το πέρασμά τους από την Ιστορία ήταν σύντομο, αλλά η κληρονομιά τους, γραμμένη σε κόκαλα και πέτρα, επιβιώνει ως ιστορία: μιας απόπειρας, μιας μετακίνησης, μιας σύνδεσης που τελικά χάθηκε.
