Αναξιοποίητη μένει η πλειοψηφία των κληροδοτημάτων, αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρών, που έχουν περιέλθει στην ιδιοκτησία των πανεπιστημίων της χώρας, όπως καταγράφει έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
Ειδικότερα τα πανεπιστήμια έχουν στην ιδιοκτησία τους 330 κληροδοτήματα, αξίας 316,08 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων το Ελεγκτικό Συνέδριο έλεγξε τα 58.
Η Ακαδημία Αθηνών έχει τα περισσότερα κληροδοτήματα, 172, και ακολουθεί το Πανεπιστήμιο Αθηνών με 109, ενώ σε αυτά περιλαμβάανονται, εκτός από ακίνητα, καταθέσεις, χρεόγραφα και τιμαλφή.
Ο έλεγχος, ενώ επιβεβαίωσε ότι αποτελεί αντικείμενο αξιοποίησης σημαντικό μέρος των περιουσιών των κληροδοτημάτων, εντούτοις διαπίστωσε έλλειμμα στην καταγραφή και παρακολούθησή τους, το οποίο, στο πλαίσιο της μέριμνας που πρέπει να αναλαμβάνει η Πολιτεία για τον σεβασμό της βούλησης των ευεργετών και την προστασία των τιμώμενων προσώπων, είναι αναγκαίο να αντιμετωπισθεί.
Βασικό μέτρο για την πλήρη καταγραφή και εποπτεία των κληροδοτημάτων, σε υλοποίηση, μάλιστα, σχετικής συνταγματικής πρόβλεψης, ήταν το Μητρώο Κοινωφελών Περιουσιών, το οποίο, μέχρι την ολοκλήρωση του ελέγχου, παρουσίαζε σημαντικές ελλείψεις, αν όχι τόσο στον αριθμό των εγγεγραμμένων, περιουσιών, πάντως στο ακριβές αντικείμενο και την αξία των επιμέρους στοιχείων που τις απαρτίζουν και που υπόκεινται σε περαιτέρω αξιοποίηση από τους ορισθέντες διαχειριστές.
Δεν προέκυψε, ωστόσο, από τον έλεγχο ότι ελήφθη στην πράξη μέριμνα για την αντιμετώπιση των δυσχερειών τις οποίες αναμενόμενα θα αντιμετώπιζε το εγχείρημα κατάρτισης του Μητρώου, με δεδομένα αφενός τον όγκο των προς καταχώριση πληροφοριών και τις ιδιαιτερότητες πληθώρας κληροδοτημάτων, αφετέρου τις δυνατότητες του προσωπικού που θα αναλάμβανε τη διαχείρισή τους με τα διαθέσιμα ηλεκτρονικά μέσα.
Δεδομένου ότι το Μητρώο είναι βασικό μέσο διασφάλισης της διαφάνειας και της άρτιας εποπτείας των κληροδοτημάτων, η ελλιπής εικόνα που, κατά τα ανωτέρω διαπιστώθηκε, καθιστά επιβεβλημένη την εξέταση του τρόπου ενημέρωσής του και τον εξορθολογισμό του περιεχομένου του.
Το ΕΛ.ΣΥΝ. σημειώνει ότι σημαντικό πυλώνα της νομοθετικής μεταρρύθμισης αποτελούσε, επιπρόσθετα, και η εισαγωγή ενός νέου πλαισίου ελεγκτικών μηχανισμών, το οποίο επίσης δεν είχε, μέχρι την ολοκλήρωση του ελέγχου, ενεργοποιηθεί.
Το παράδοξο, βέβαια, του θέματος έγκειται περισσότερο στο ότι, από τη θέση σε ισχύ του ν. 4182/2013 και εντεύθεν, οι διαχειριστικοί έλεγχοι και δη από όργανα του Υπουργείου Οικονομικών, με αντικείμενο τα κληροδοτήματα του ελέγχου, όχι μόνο δεν ενδυναμώθηκαν, αλλά, αντιθέτως, ήταν εξαιρετικά σπάνιοι και εντελώς μεμονωμένοι.
Η διαπίστωση αυτή, σε συνδυασμό με τη μη λειτουργία των προληπτικών και απολογιστικών ελέγχων στην πλειονότητα των κληροδοτημάτων του ελέγχου, επάγεται ως αποτέλεσμα διαχειρίσεις σημαντικής οικονομικής αξίας να έχουν επί σειρά ετών παραμείνει πλήρως ανέλεγκτες.
Η πλήρης δε αδρανοποίηση των διαχειριστικών ελέγχων για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα δεν φαίνεται υπό οιαδήποτε εκδοχή δικαιολογημένη, έστω κι αν δεν υφίσταται, κατά περίπτωση, υπόνοια διαχειριστικών ατασθαλιών. Και τούτο διότι η θεσπιζόμενη με τον νέο νόμο περιοδικότητα ως βάση έχει την τετραετία, ενώ δεν έλειψαν από τον έλεγχο και περιπτώσεις μη κατάρτισης των απαιτούμενων οικονομικών καταστάσεων, που αποτελούν κύρια ασφαλιστική δικλίδα για μία διαφανή και ορθή δημοσιονομική διαχείριση.
Οι συστάσεις
Το ΕΛ.ΣΥΝ. σημειώνει ότι τα εθνικά κληροδοτήματα αποτελούν δημόσια περιουσία καταλειφθείσα υπέρ της εκπλήρωσης κοινωφελών σκοπών, υπό την εποπτεία του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων της Χώρας.
Ως εκ τούτου, οι συστάσεις που απορρέουν από τα πορίσματα του διεξαχθέντος θεματικού ελέγχου απευθύνονται, κατά κύριο λόγο, στα Υπουργεία Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, καθώς επίσης και στο Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, ως εποπτεύουσα αρχή των φορέων που διαχειρίζονται τα κληροδοτήματα του ελέγχου. Οι συστάσεις αυτές είναι οι ακόλουθες:
- Πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την εξασφάλιση της διαρκούς επικαιροποίησης του Μητρώου Κοινωφελών Περιουσιών, με πλήρη επέκταση της διαλειτουργικότητας των συστημάτων του δημοσίου τομέα, και να αξιολογηθεί το ενδεχόμενο εξορθολογισμού του περιεχομένου του.
- Πρέπει να διασφαλίζεται η διενέργεια διαχειριστικών ελέγχων στα κληροδοτήματα σε βάση περιοδική και να υφίσταται άμεση ανταπόκριση των ελεγκτικών αρχών και των αρχών εποπτείας σε περιπτώσεις που δεν υφίσταται συμμόρφωση προς την υποχρέωση κατάρτισης οικονομικών καταστάσεων από μέρους των φορέων διαχείρισης. Το εύρος και το αντικείμενο των ελέγχων είναι σκόπιμο να διευκρινισθεί, ώστε να εφιστάται η προσοχή των αρχών εποπτείας, που υποδέχονται τις οικονομικές καταστάσεις, στους παράγοντες υψηλού ελεγκτικού κινδύνου και να ενεργοποιούνται, εφόσον συντρέχει περίπτωση, οι αρμόδιοι ελεγκτικοί φορείς.
- Η αντίφαση που έχει στην πράξη δημιουργηθεί, με τη νομοθετική πρόβλεψη της έγκρισης των απολογισμών από τις αρχές εποπτείας, η οποία, όμως, προϋποθέτει, κατά τις αρχές εποπτείας, επιβεβαίωση της νομιμότητας του περιεχομένου τους από όργανα που έχουν τη σχετική εξουσία και δυνατότητα, πρέπει να αρθεί, καθώς και να αποσαφηνισθούν και οριοθετηθούν σε θεσμικό επίπεδο οι αρμοδιότητες των εποπτικών και ελεγκτικών αρχών.
- Οι νομοθετικές ρυθμίσεις περί σχεδίων διαχείρισης και αξιοποίησης των κοινωφελών περιουσιών χρήζουν αποσαφηνίσεως και επακριβούς στοχοθεσίας, με τη σύμπραξη φορέων διαχείρισης και αρχών εποπτείας.
- Πρέπει να ενισχυθεί το πλαίσιο παρακολούθησης των κοινωφελών περιουσιών, ώστε να ενσωματωθούν σε αυτό μηχανισμοί αποτίμησης, ανά τακτά διαστήματα, των αποτελεσμάτων από την αξιοποίηση των κληροδοτημάτων, με ενημέρωση θεσμικών οργάνων όπως της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας, καθώς και της κοινής γνώμης, για παράδειγμα μέσω της υποβολής ετήσιων εκθέσεων ειδικώς για τη διαχείριση των κληροδοτημάτων και την εκτέλεση των κοινωφελών σκοπών.
