Ένα γηρασμένο και συχνά χαμηλών προδιαγραφών δίκτυο δεξαμενόπλοιων, που εξυπηρετεί τη μεταφορά πετρελαίου από κράτη υπό διεθνείς κυρώσεις – όπως η Ρωσία, η Βενεζουέλα και το Ιράν – έχει εξελιχθεί σε μια παράλληλη, ανεπίσημη ναυτιλιακή “οικονομία”, γνωστή διεθνώς ως «σκιώδης στόλος» (shadow fleet).
Τα περισσότερα πλοία που ανήκουν σε αυτό το δίκτυο είναι υπερήλικα δεξαμενόπλοια, λειτουργούν εκτός των κανόνων της διεθνούς ναυτιλιακής αγοράς και στερούνται επαρκούς ασφάλισης, τεχνικών πιστοποιήσεων ή ελέγχων. Αν οι κυρώσεις αίρονταν άμεσα, η πλειονότητα αυτών των πλοίων δεν θα μπορούσε να επιστρέψει στη νόμιμη αγορά – θα οδηγούνταν σε διαλυτήρια, προκαλώντας έλλειψη χωρητικότητας και άνοδο των ναύλων.
Ο σκιώδης στόλος με αριθμούς
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ναυλομεσιτικής εταιρείας Xclusiv Shipbrokers, ο σκιώδης στόλος αριθμεί σήμερα 1.387 πλοία, εκ των οποίων 1.004 είναι δεξαμενόπλοια – δηλαδή περίπου το 72% του συνόλου.
Ακολουθούν 65 πλοία μεταφοράς LNG/LPG, 206 γενικού φορτίου, καθώς και περιορισμένος αριθμός containerships και bulk carriers.
Η μέση ηλικία των πλοίων ανέρχεται στα 20,4 έτη, γεγονός που αποτυπώνει τη γήρανση αυτού του παράλληλου συστήματος μεταφοράς ενέργειας. Παρά την παλαιότητά τους, τα πλοία αυτά παραμένουν κρίσιμα για τη συνέχιση των ροών πετρελαίου προς ασιατικές αγορές – κυρίως προς Ινδία και Κίνα.
Στην κατηγορία των δεξαμενόπλοιων, τα Aframax/LR2 συνθέτουν τον πυρήνα του σκιώδους στόλου με 320 πλοία (26,8%), ενώ ακολουθούν τα Suezmax (17,1%) και τα VLCC (16,1%).
Συνολικά, τα πλοία που έχουν τεθεί υπό κυρώσεις αντιπροσωπεύουν πλέον το 12,8% του παγκόσμιου ενεργού στόλου των 7.820 δεξαμενόπλοιων.
Περίπου 82% των κυρωμένων πλοίων είναι άνω των 17 ετών, με 494 να ξεπερνούν τα 20 έτη. Το ποσοστό των παλαιών πλοίων δείχνει τη δομική ανισορροπία που έχει δημιουργηθεί: μόλις 3,6% των νεότερων δεξαμενόπλοιων τελεί υπό κυρώσεις, έναντι 27,6% των πλοίων άνω των 17 ετών.
Η συγκέντρωση είναι ακόμη πιο έντονη στα μεγαλύτερα πλοία: το 60,6% του στόλου Aframax/LR2, το 51,5% των Suezmax και το 47% των VLCC που υπερβαίνουν τα 17 έτη εμπίπτουν πλέον σε καθεστώς κυρώσεων.
Ένα αόρατο δίκτυο συναλλαγών
Οι κινήσεις του σκιώδους στόλου είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Οι συναλλαγές πραγματοποιούνται μέσω offshore εταιρειών, ανώνυμων μεσαζόντων και εικονικών τραπεζικών λογαριασμών, με σκοπό την απόκρυψη της προέλευσης και του τελικού προορισμού των φορτίων.
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι δυτικές κυρώσεις άλλαξαν δραματικά το χάρτη του παγκόσμιου εμπορίου πετρελαίου. Αντί να σταματήσουν τις ροές, τις μετέφεραν εκτός του επίσημου πλαισίου – αυξάνοντας το κόστος, αλλά διατηρώντας τη ροή του ρωσικού αργού προς “φιλικές” χώρες όπως η Ινδία και η Τουρκία.
Οι κυρώσεις δεν σταματούν το εμπόριο
Σύμφωνα με το Reuters, οι νέες κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ και η ΕΕ κατά των ρωσικών εταιρειών Rosneft και Lukoil δεν έχουν διαταράξει, προς το παρόν, τις φυσικές ροές πετρελαίου από τα δυτικά λιμάνια της Ρωσίας.
Δεδομένα από την LSEG/Refinitiv δείχνουν ότι οι εξαγωγές του Οκτωβρίου από Primorsk, Ust-Luga και Novorossiisk αναμένεται να φθάσουν τα 2,33 εκατ. βαρέλια ημερησίως, σχεδόν στα ίδια επίπεδα με τον Σεπτέμβριο.
Ωστόσο, οι νέες προθεσμίες που θέτουν οι ΗΠΑ – όπως η 21η Νοεμβρίου για τη διακοπή συναλλαγών με τις Rosneft και Lukoil – δημιουργούν πιέσεις στην αλυσίδα μεταφοράς και χρηματοδότησης.
Οι ινδικές εταιρείες διύλισης, μεταξύ των οποίων και η Reliance Industries, επανεξετάζουν τα συμβόλαιά τους, ενώ εκφράζονται ανησυχίες για τις πληρωμές, καθώς οι Ρώσοι προμηθευτές αποφεύγουν συναλλαγές σε ρουπίες.
Την ίδια στιγμή, η γερμανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι εξασφάλισε εξαίρεση από τις αμερικανικές κυρώσεις για τη γερμανική θυγατρική της Rosneft, μετά από “επιστολή διαβεβαίωσης” της Ουάσιγκτον, που αναγνωρίζει τον πλήρη διαχωρισμό της από τη μητρική εταιρεία.
Ένα εύθραυστο ισοζύγιο
Ο “σκιώδης στόλος” αποτελεί σήμερα κρίσιμο κρίκο της αλυσίδας ενέργειας — αλλά και ένα ρίσκο για τη διεθνή ασφάλεια. Καθώς η Δύση προσπαθεί να περιορίσει τα έσοδα χωρών υπό κυρώσεις, η ύπαρξη αυτού του ανεπίσημου δικτύου δείχνει ότι η αγορά πάντα βρίσκει τρόπους να παρακάμψει τα εμπόδια.
Η γερασμένη, μη ελεγχόμενη αυτή υποδομή μεταφοράς παραμένει ένα “γκρίζο” σημείο του παγκόσμιου εμπορίου – ένα πεδίο όπου οικονομία, πολιτική και γεωστρατηγική διασταυρώνονται καθημερινά στις θάλασσες.
