Ζούμε σε μια περίοδο ριζικών αλλαγών: Διαφαίνεται πως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα λειτουργήσει ως θρυαλλίδα που θα επιφέρει μεγάλες γεωπολιτικές ανακατατάξεις και αλλαγές στην παγκοσμιοποίηση και θα οδηγηθούμε σε οικονομικές συναλλαγές που θα περιορίζονται στο εσωτερικό κάθε γεωπολιτικού πόλου, όποια μορφή και εάν πάρει τελικά ο γεωπολιτικός χάρτης.
Η ένταση της παγκοσμιοποίησης μειώνεται λόγω ενδογενών αστοχιών που την έφεραν ενώπιον αντιθέσεων και αντιφάσεων. Μάλιστα από το 2008 εισήλθε σε μια περίοδο συνεχών και επικαλυπτόμενων κρίσεων, καθώς την οικονομική κρίση διαδέχτηκε η πανδημία, την πανδημία μια καινούργια οικονομική κρίση συνοδευόμενη από ενεργειακή και επισιτιστική κρίση και τώρα ο πόλεμος. Καθώς οι ανισότητες συνεχίζουν να αυξάνονται, μεταξύ χωρών αλλά και εντός των χωρών, μεγάλο μέρος της ευθύνης αποδίδεται στην παγκοσμιοποίηση, με αποτέλεσμα να επιτείνεται η αμφισβήτησή της. Ένα μείγμα διαφόρων πολιτικών κατευθύνσεων («λαϊκιστές», εθνικιστές, δεξιοί αλλά και αριστεροί αντι-παγκοσμιοποιητές κτλ.) οδήγησε στο να υψωθούν φραγμοί στο ελεύθερο εμπόριο, τις επενδύσεις, τη μετανάστευση.
Η αποβιομηχάνιση της Αμερικής, και η μετεγκατάσταση πολλών αμερικάνικων επιχειρήσεων κυρίως στην Κίνα, προκάλεσε έντονες ανησυχίες τόσο στον πληθυσμό όσο και στις αμερικανικές ελίτ. Αυτό οδήγησε στο να αναπτυχθεί η αμερικανική στρατηγική της «διπλής ανάσχεσης», δηλαδή της απομόνωσης τόσο της Κίνας όσο και της Ρωσίας. Τέλος, η δέσμευση των αποθεματικών κεντρικών τραπεζών (Αφγανιστάν, Βενεζουέλας, Ιράν και τώρα Ρωσίας), καθώς και κάποιων ολιγαρχών, θα κλονίσει την εμπιστοσύνη των ιδιωτών δρώντων στην κατάθεση περιουσιακών στοιχείων αλλά και την αγορά περιουσιακών στοιχείων έξω από το γεωπολιτικό τους χώρο. Ο πόλεμος θα λειτουργήσει ως καταλύτης που θα επιφέρει μεγάλες αλλαγές στην παγκοσμιοποίηση και θα οδηγηθούμε σε συναλλαγές που θα περιορίζονται στο εσωτερικό κάθε γεωπολιτικού πόλου.
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι εξελίξεις στην τεχνολογία επέτρεψαν την κατάτμηση της παραγωγής σε στάδια και την εγκατάστασή της σε διαφορετικές περιοχές- χώρες- ηπείρους. Από τη δεκαετία του 1960, αναγνωρίζοντας τα πλεονεκτήματα της παραγωγής «για τη στιγμή που χρειάζεται» (just-in-time), μεγάλες επιχειρήσεις με έδρα στον παγκόσμιο Βορρά έτειναν να κρατήσουν εκεί τα κομμάτια της αλυσίδας αξίας που προηγούνταν και έπονταν της παραγωγής (όπως ο σχεδιασμός των προϊόντων και το marketing), ενώ μετέφεραν τις δραστηριότητες ρουτίνας σε μονάδες παραγωγής χαμηλότερου κόστους στον παγκόσμιο Νότο (έτσι η Κίνα εξελίχθηκε στο «παγκόσμιο εργοστάσιο»). Προϊόντα με εκατοντάδες εξαρτήματα συναρμολογούνται με κομμάτια που παράγονται σε όλον τον κόσμο και φτάνουν ακριβώς στην ώρα τους για να συναρμολογηθεί το τελικό προϊόν.
Αυτές οι αλυσίδες αξίας είναι εξαιρετικά αποδοτικές, αλλά και απίστευτα εύθραυστες. Ένα τέτοιο σύστημα βασίζεται στην εμπιστοσύνη ότι όλα τα κομμάτια του παγκόσμιου μηχανισμού δουλεύουν συνδυασμένα και στην ώρα τους. Αν αυτή η εμπιστοσύνη διαρραγεί, όπως συνέβη τώρα στην τρέχουσα ουκρανική, το παγκόσμιο αυτό σύστημα κινδυνεύει να οδηγηθεί σε παράλυση. Η κατάσταση αυτή αναμένεται να προκαλέσει ένα είδος «κοντέματος» των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας, κάνοντάς τις να αναπροσανατολιστούν προς «συμμαχικές» επικράτειες, ώστε η αξιοπιστία των προμηθευτών να μην τίθεται εν αμφιβόλω λόγω γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων.
Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, προτείνονται κάποιες πολιτικές που πρέπει να ακολουθήσει η Ελλάδα. Συγκεκριμένα, πρώτον, πρέπει να προσπαθήσει να πετύχει κάποιας μορφής επάρκεια σε κρίσιμης σημασίας προϊόντα. Δεύτερον, η χώρα χρειάζεται ένα μεγάλο «παραγωγικό άλμα προς τα εμπρός» για να ξεφύγει από την «παγίδα των χωρών μεσαίου μεγέθους». Προς τούτο χρειάζεται να επινοήσει ένα νέο «αναπτυξιακό μονοπάτι», που να εξελίσσει και να βελτιώνει τις παραγωγικές της εξειδικεύσεις ώστε να αξιοποιήσει τις νέες ευκαιρίες που δημιουργούνται σήμερα. Όλα αυτά προϋποθέτουν ένα Δημόσιο με ουσιαστικό ρόλο, κάτι που γίνεται πλέον πολιτικά πιο αποδεκτό, καθώς η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης σημαίνει ταυτόχρονα ότι δίνεται περισσότερος χώρος για παρεμβάσεις από την πλευρά του κράτους.
Τρίτον, ενόσω κάποια μέρη των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας θα συρρικνώνονται ή και ολόκληρες θα εγκαταλείπονται, η Ελλάδα πρέπει να διερευνήσει στα κενά που δημιουργούνται, και να επιδιώξει άμεσα να εισχωρήσει κατά προτίμηση σε αυτά που δείχνουν να την αναβαθμίζουν τεχνολογικά και ποιοτικά. Τέλος, στο νέο διπολισμό με πολυπολικά στοιχεία, η χώρα -με δεδομένη τη συμμετοχή της στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ- πρέπει να αναπτύξει μια πιο πολυμερή και πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική.
Όλο το κείμενο εργασίας: https://bit.ly/3JZQaIh
Κείμενο εργασίας στο Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ του Λόη Λαμπριανίδη, Οικονομικού γεωγράφου, Καθηγητή Πανεπιστημίου Μακεδονίας, π. Γενικού Γραμματέα Ιδιωτικών Επενδύσεων Υπουργείου Οικονομίας & Ανάπτυξης
