Η Ελλάδα πρέπει να δώσει έμφαση στην αξιοποίηση των βεβαιωμένων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, για να ενισχύσει την ενεργειακή αυτονομία της, αναφέρει ο πρόεδρος και εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Ενέργειας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ), Κωστής Σταμπολής, σε συνέντευξή του στο Sofokleousin.
Περίπου το 50% της ηλεκτροπαραγωγής προέρχεται πλέον από ΑΠΕ. Ωστόσο, στο συνολικό ενεργειακό ισοζύγιο η συνεισφορά τους δεν ξεπερνά το 23%, καθώς η Ελλάδα εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από πετρέλαιο και φυσικό αέριο για τη θέρμανση, τις μεταφορές και τη βιομηχανική παραγωγή.
Ο κ. Σταμπολής επισημαίνει ότι περαιτέρω αύξηση της συμμετοχής των ΑΠΕ δεν είναι εύκολα εφικτή, λόγω τεχνικών περιορισμών που σχετίζονται με τη δυνατότητα απορρόφησης της παραγωγής στο ηλεκτρικό δίκτυο - ένα πρόβλημα που παρατηρείται και διεθνώς.
Σημειώνει επίσης ότι η Ελλάδα έχει καταφέρει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη μεταφορά φυσικού αερίου ως διαμετακομιστικό κέντρο προς τρίτες αγορές, αξιοποιώντας υποδομές όπως ο αγωγός ΤΑΡ, ο διασυνδετήριος αγωγός Ελλάδας–Βουλγαρίας (IGB) και οι σταθμοί LNG σε Ρεβυθούσα και Αλεξανδρούπολη.
Ωστόσο, κύριος ενεργειακός κόμβος της περιοχής παραμένει η Τουρκία, λόγω των πολλών διασυνδέσεων που διαθέτει τόσο σε φυσικό αέριο όσο και σε ηλεκτρική ενέργεια, καθώς και της ταχείας ανάπτυξης του ενεργειακού της συστήματος.
Όσον αφορά τις γεωπολιτικές εξελίξεις, ο πρόεδρος του ΙΝΕ τονίζει ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να στηριχθεί αποκλειστικά στις ΑΠΕ. Αντιθέτως, πρέπει να επενδύσει στην πυρηνική ενέργεια, στην αξιοποίηση των δικών της κοιτασμάτων φυσικού αερίου, αλλά και σε υποδομές εισαγωγής και αποθήκευσης LNG.
Συνέντευξη στον ΤΑΣΟ ΤΣΟΜΠΑΝΙΔΗ
- Μπορεί η Ελλάδα να γίνει ενεργειακός κόμβος της Ευρώπης; Ποιες είναι οι προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει;
Η Ελλάδα είναι πολύ δύσκολο να αναδειχθεί σε κύριο ενεργειακό κόμβο, καθώς βρίσκεται στο άκρο της Βαλκανικής Χερσονήσου. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο ως διαμετακομιστικό κέντρο προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις.
Η Ελλάδα και ο ρόλος της Τουρκίας
Ο μεγάλος ενεργειακός κόμβος της περιοχής είναι αναμφισβήτητα η Τουρκία, λόγω των πολλών διασυνδέσεων που διαθέτει σε φυσικό αέριο και ηλεκτρισμό, αλλά και της ταχείας ανάπτυξης του ενεργειακού της συστήματος.
Η Τουρκία αναμένεται, μέσα στην επόμενη δεκαετία, να έχει πλεόνασμα ηλεκτρικής ενέργειας χάρη στο πυρηνικό της πρόγραμμα. Αυτό θα της δώσει τη δυνατότητα να εξάγει φθηνό ηλεκτρικό ρεύμα προς τις γειτονικές χώρες και ευρύτερα.
Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει κάνει προσπάθειες να ενισχύσει τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω του εδάφους της. Αυτό επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό με την ολοκλήρωση του αγωγού ΤΑΡ (2019-2020) ο οποίος είναι συνέχεια του τουρκικού αγωγού ΤΑΝΑΠ, συνδέει το Αζερμπαϊτζάν μέσω Τουρκίας, Ελλάδας και Αλβανίας με την Ιταλία. Ένα σημαντικό τμήμα του αγωγού αυτού διέρχεται από τη Βόρεια Ελλάδα.
Το αέριο που φτάνει μέσω ΤΑΡ μπορεί να διοχετευθεί προς τον βορρά, δηλαδή προς τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Σερβία κ.ά. Προς αυτήν την κατεύθυνση, η Ελλάδα κατάφερε πριν από δύο χρόνια να ολοκληρώσει και να θέσει σε λειτουργία τον διασυνδετήριο αγωγό IGB (Interconnector Greece–Bulgaria), ένα σημαντικό έργο που επιτρέπει τη διοχέτευση αερίου προς βόρεια κατεύθυνση.
Επιπλέον, έχει κατασκευαστεί μια νέα μονάδα υποδοχής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην Αλεξανδρούπολη. Η λειτουργία αυτής της μονάδας ενισχύει τις δυνατότητες αποθήκευσης και μεταφοράς LNG, συμπληρώνοντας τον σταθμό της Ρεβυθούσας, ο οποίος λειτουργεί από τα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Συνεπώς, η Ελλάδα έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια νέα βάση ανεφοδιασμού για τις γειτονικές χώρες — κυρίως τη Βουλγαρία, τη Βόρεια Μακεδονία, εν μέρει τη Ρουμανία και τη Σερβία. Το φυσικό αέριο που φτάνει μέσω αυτών των υποδομών μπορεί, μέσω του ευρωπαϊκού συστήματος αγορών, να καταλήξει ακόμα και στην Ουκρανία, όπως συνέβη πρόσφατα με φορτίο LNG που είχε ως τελικό προορισμό την ουκρανική αγορά.
Άρα, η Ελλάδα διαδραματίζει ήδη έναν δευτερεύοντα αλλά ουσιαστικό ρόλο στον ενεργειακό εφοδιασμό της περιοχής. Ο λόγος που χαρακτηρίζεται «δευτερεύων» ο ρόλος της, είναι επειδή ο βασικός αγωγός αερίου για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη παραμένει ο TurkStream, ο οποίος μεταφέρει ρωσικό αέριο μέσω Τουρκίας στα τουρκοβουλγαρικά σύνορα.
Πρόκειται για έναν αγωγό μεγάλης διατομής και δυναμικότητας. Ωστόσο, το αέριο που μεταφέρεται μέσω του IGB λειτουργεί ως εναλλακτική και, ενδεχομένως, ανταγωνιστική πηγή.
Οι ΑΠΕ δεν λύνουν το πρόβλημα
- Με τόσο άνεμο, τόσο ήλιο και τόσες ΑΠΕ, δεν θα μπορούσε η Ελλάδα να έχει ενεργειακή αυτονομία;
Η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα στην αξιοποίηση της ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Περίπου το 50% του ηλεκτρισμού που καταναλώνει προέρχεται πλέον από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Ωστόσο, οι ΑΠΕ χρησιμοποιούνται κυρίως για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και δεν καλύπτουν το σύνολο των ενεργειακών αναγκών της χώρας.
Για παράδειγμα, οι μεταφορές, η θέρμανση και η ψύξη κτιρίων, καθώς και οι ανάγκες της βιομηχανίας, εξακολουθούν να καλύπτονται σε μεγάλο βαθμό από πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Στο ηλεκτρικό σύστημα, η συμβολή των ΑΠΕ είναι όντως μεγάλη – αν αθροίσουμε τα φωτοβολταϊκά, τα αιολικά και τα υδροηλεκτρικά φτάνουμε περίπου στο 50% της ηλεκτροπαραγωγής. Ωστόσο, στο συνολικό ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας, η συμμετοχή των ΑΠΕ δεν ξεπερνά το 23%.
Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι υπάρχουν και τεχνικά όρια στην αξιοποίηση των ΑΠΕ:
- όσο αυξάνεται η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, τόσο περισσότερο ρεύμα απορρίπτεται από το δίκτυο λόγω αδυναμίας απορρόφησής του. Το δίκτυο δεν είναι έτοιμο να υποδεχτεί τους υψηλούς όγκους παραγωγής, ειδικά τις μεσημεριανές ώρες (12:00–16:00), όταν η παραγωγή από φωτοβολταϊκά φτάνει στο μέγιστο. Ο Διαχειριστής του Συστήματος αναγκάζεται να "κόβει" την παραγωγή για να διατηρηθεί η ευστάθεια.
Γι’ αυτό απαιτείται αλλαγή πολιτικής, με πιο σφαιρική προσέγγιση και όχι στενά βασισμένη σε κατευθύνσεις της Ε.Ε που λειτουργεί περισσότερο ως πρότυπο-πλαίσιο και λιγότερο ως εργαλείο ευελιξίας.
Εναλλακτικές και συμπληρωματικές λύσεις
- Τι πρέπει να γίνει;
- Η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, πρέπει να ξεφύγει από το στενό πλαίσιο και να αξιοποιήσει και άλλες μορφές ενέργειας. Για παράδειγμα:
Ηλιακή θερμική ενέργεια: Αυτή τη στιγμή μόνο το 15%-20% των κτιρίων χρησιμοποιεί ηλιακούς θερμοσίφωνες. Μπορεί να επεκταθεί η χρήση τους και σε βιομηχανικές εφαρμογές (π.χ. παραγωγή ζεστού νερού ή ατμού).
Γεωθερμία: Είναι τελείως αναξιοποίητη, παρότι μπορεί να προσφέρει συνεχή ηλεκτροπαραγωγή. Αντιδράσεις τοπικών κοινωνιών (π.χ. στη Μήλο και στη Νίσυρο τη δεκαετία του ’80) δημιούργησαν αρνητική εικόνα, χωρίς επαρκή ενημέρωση.
Μικρά υδροηλεκτρικά: Η Ελλάδα έχει δυναμικό στον τομέα, αλλά η αδειοδότηση παραμένει δύσκολη. Δίνουν σταθερή παραγωγή ρεύματος, όπως γίνεται στην Ελβετία που είναι γεμάτη με τέτοια έργα.
Αναγκαίο το φυσικό αέριο
Παράλληλα, πρέπει να αποδεχθούμε ότι οι θερμικές μονάδες (φυσικό αέριο κυρίως) είναι αναγκαίες για τη διατήρηση της σταθερότητας του συστήματος. Οι ΑΠΕ δεν μπορούν να λειτουργήσουν αν το σύστημα δεν είναι ήδη "ηλεκτρισμένο" από τέτοιες μονάδες.
- Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου δεν αποτελούν ένα ισχυρό όπλο για να εξασφαλίσει η Ελλάδα ενεργειακή αυτονομία;
-Η Ελλάδα διαθέτει βεβαιωμένα κοιτάσματα φυσικού αερίου που δεν τα αξιοποιεί, όπως το Κατάκολο, γνωστό από το 1982–1983. Αν και μικρό, θα έπρεπε να αξιοποιηθεί, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε εντοπισμό και άλλων κοιτασμάτων – όπως συνέβη στον Πρίνο, που τελικά παρήγαγε υπερδιπλάσια ποσότητα από την αρχικά εκτιμώμενη.
Ομως η στη χώρα ακολουθείται πολιτική αρνητική προς τις εξορύξεις. Θεωρούν ότι δεν θα έχουμε ανάγκη από υδρογονάνθρακες στο μέλλον.
Ωστόσο, η διεθνής πραγματικότητα λέει το αντίθετο: σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας και τον ΟΠΕΚ, η ζήτηση αυξάνεται κάθε χρόνο κατά 1 εκατ. βαρέλια ημερησίως.
Το φυσικό αέριο θα παραμείνει στο ενεργειακό μείγμα για τα επόμενα 30–40 χρόνια, όπως αποδεικνύουν και τα 20ετή–30ετή συμβόλαια που υπογράφονται διεθνώς (π.χ. με το Κατάρ).
Χρειάζονται επενδύσεις
- Πώς διαμορφώνεται η γεωπολιτική διάσταση της ενέργειας σήμερα;
- Ζούμε σε μια περίοδο γεωπολιτικής αστάθειας με δύο πολεμικά μέτωπα – στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή (Ισραήλ, Γάζα, Λίβανος, Συρία, Ιράν, Υεμένη) – και με νέες συγκρούσεις στην Αφρική. Παρ’ όλα αυτά, η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας αυξάνεται.
Η Ευρώπη έχει θέσει στόχο το net zero έως το 2050, αλλά η στρατηγική αυτή δεν λειτουργεί απολύτως και δυστυχώς οδηγεί σε ακριβή ενέργεια.
Παρά το γεγονός ότι το 40% της ηλεκτροπαραγωγής προέρχεται από ΑΠΕ, η Ε.Ε. εξακολουθεί να εξαρτάται από φυσικό αέριο, άνθρακα και πυρηνική ενέργεια. Χαρακτηριστικά
- η Γερμανία διαθέτει ακόμη 40 GW λιγνιτικών μονάδων – αν δεν τις είχε, δεν θα μπορούσε να αντέξει την απότομη διακοπή της παροχής ρωσικού αερίου.
- Αντίθετα, η Ελλάδα μείωσε απότομα τη λιγνιτική παραγωγή χωρίς αντίστοιχη στρατηγική.
Η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης υπερβαίνει το 65%, ενώ της Ελλάδας φτάνει περίπου στο 80%. Δεν μπορεί να στηριχθεί αποκλειστικά στις ΑΠΕ. Πρέπει να επενδύσει: πρώτα στο φυσικό αέριο (δικά της κοιτάσματα), και μετά σε σε υποδομές LNG και πυρηνική ενέργειας.
Η Ευρώπη διαθέτει κοιτάσματα στη Βόρεια Θάλασσα, στη Βρετανία, Νορβηγία, Ιταλία, Ρουμανία, Ελλάδα, Κύπρο και αλλού. Η Νορβηγία, για παράδειγμα, παίζει ρόλο-κλειδί στις σημερινές εισαγωγές.
Αντί να εξαρτόμαστε από το ρωσικό ή το αμερικανικό LNG, πρέπει να ενισχυθεί η παραγωγή στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Η Κύπρος έχει ήδη σημαντικά κοιτάσματα που στο μέλλον μπορούν να διοχετεύονται προς την Ευρώπη μέσω Αιγύπτου ή LNG.
