Όλοι αναγνωρίζουν ότι ο Τουρισμός Υγείας μπορεί να γίνει για την Ελλάδα μια σημαντική πηγή εσόδων, όπως ακριβώς έχουν επιτύχει πολλές άλλες χώρες, με πρώτη τη γειτονική Τουρκία. Εξακολουθεί όμως να πορεύεται εν μέσω θεσμικού χάους, με ένα νόμο που δεν εφαρμόζεται, με ιδιωτικούς φορείς να αναλαμβάνουν λειτουργίες της Πολιτείας και με σοβαρές οργανωτικές αδυναμίες, που δεν επιτρέπουν να αναδειχθεί η πραγματική δυναμική του.
Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΣΑΜΠΑΝΗ*
Όσοι παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις σ' αυτόν τον τομέα, διαπιστώνουν ότι οι εξελίξεις διεθνώς είναι ραγδαίες και η Ελλάδα κινδυνεύει να γίνει ουραγός. Στην Τουρκία, η αξία της αγοράς Τουρισμού Υγείας έφθασε τα 3,55 δισ. δολ. το 2022 και εκτιμάται ότι αυξήθηκε στα 3,75 δισ. το 2023 (τα ποσά περιλαμβάνουν μόνο τις υπηρεσίες υγείας και όχι λοιπές τουριστικές υπηρεσίες). Η ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια αναμένεται ισχυρή, με μέσο ετήσιο ρυθμό σχεδόν 6%, που προβλέπεται ότι θα οδηγήσει στην αύξηση της αγοράς στα 6,67 δισ. δολ. το 2033.
Ασφαλώς οι Τούρκοι δεν έχουν ανακαλύψει τον… τροχό και επιτυγχάνουν τόσο εντυπωσιακές επιδόσεις. Αξιοποιούν σωστά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας τους, με ισορροπημένη ενεργοποίηση του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, που φαίνεται να συνεργάζονται σε ένα πλαίσιο σαφών κανόνων.
Ψηφισμένος νόμος "στα χαρτιά"
Δυστυχώς, στην Ελλάδα η Πολιτεία και ο ιδιωτικός τομέας διαβουλεύονται εδώ και πολλά χρόνια να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο κανόνων. Ακόμη και όταν οι διαβουλεύσεις κατέληξαν σε ένα νόμο που θα μπορούσε να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη του Τουρισμού Υγείας, η αβελτηρία των κυβερνήσεων και οι «πονηριές» εκ μέρους ιδιωτικών συμφερόντων «κατάφεραν» να νεκρώσουν την εφαρμογή του νόμου, για να καταλήξουμε σήμερα σε μια άναρχη «ιδιωτικοποίηση» λειτουργιών της Πολιτείας.
Στις δημοκρατίες ισχύει ένας απλός κανόνας: υπάρχουν νόμοι και εφαρμόζονται. Αν ένας νόμος κρίνεται μη λειτουργικός, ή αναποτελεσματικός, αλλάζει και εφαρμόζεται ένας νέος νόμος. Αποτελεί θεσμικό παράδοξο να διατηρείται αναλλοίωτος ένας νόμος για χρόνια, κάτι που σημαίνει ότι, κατά τεκμήριο, είναι επαρκής, ενώ ταυτόχρονα μένει ανεφάρμοστος.
Συχνά στη χώρα μας νόμοι εφαρμόζονται πλημμελώς. Ισως μόνο στον τομέα του Τουρισμού Υγείας έχουμε έναν νόμο που έμεινε να κοσμεί κάποιο φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, χωρίς να εφαρμοσθεί ούτε κατ’ ελάχιστο από το 2018 (!), επί των ημερών δύο διαδοχικών κυβερνήσεων αντίθετης πολιτικής και ιδεολογικής κατεύθυνσης.
Χαμένοι στη... μετάφραση
Όσοι παρακολουθούν στενά τον χώρο του Τουρισμού Υγείας γνωρίζουν ότι η θέσπιση ενός αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου για να λειτουργήσει με κανόνες απαίτησε μακρά και δύσκολη προσπάθεια. Με την ΚΥΑ 27217 του 2013, για την οποία είχαν μεριμνήσει ως συναρμόδιοι υπουργοί Υγείας και Τουρισμού ο Άδωνις Γεωργιάδης και η Όλγα Κεφαλογιάννη, έγινε μια πρώτη προσπάθεια θεσμικής παρέμβασης, που όμως έμεινε ανεφάρμοστη.
Πέρασε μια πενταετία, μέχρι να ψηφισθεί ο νόμος 4582/2018., ύστερα από αρκετές συζητήσεις με όλους τους ενδιαφερόμενους. Στη διάρκεια αυτής της μεγάλης χρονικής περιόδου τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας στον Τουρισμό Υγείας έμειναν ουσιαστικά αναξιοποίητα, με σοβαρές απώλειες για την εθνική οικονομία.
Με τον νόμο του 2018, υπήρξε η προσδοκία, που δυστυχώς έχει διαψευσθεί, ότι η κατάσταση θα άλλαζε και ο Τουρισμός Υγείας θα άρχιζε να αναπτύσσεται σε θεσμικά σταθερά θεμέλια. Με τον νόμο 4582/2018, ο οποίος παραμένει και σήμερα σε ισχύ με ορισμένες τροποποιήσεις που έγιναν με τον νόμο 5061/2023, δόθηκαν σαφείς ορισμοί, με βάση τα διεθνώς αποδεκτά πρότυπα, του Τουρισμού Υγείας και των επιμέρους κατηγοριών του: ιατρικός τουρισμός, ιατρικός-θερμαλιστικός, τουρισμός ευεξίας.
Με βάση αυτούς τους ορισμούς, ο νόμος προβλέπει με σαφήνεια τον τρόπο για να συσταθεί στον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) το Ηλεκτρονικό Μητρώο Τουρισμού Υγείας. Δηλαδή, δίνεται σε ένα δημόσιο φορέα κατ’ εξοχήν κατάλληλο για αυτό τον σκοπό ο κεντρικός ρόλος στην ανάπτυξη του Τουρισμού Υγείας. Επίσης, ο νόμος προνοεί για τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Προώθησης του Τουρισμού Υγείας, ώστε να υπάρχει ένα σημείο αναφοράς για τη χάραξη μακροπρόθεσμης στρατηγικής με συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
Αρμοδιότητες σε... ιδιώτες
Παρ'ότι έγινε σοβαρή προσπάθεια για να καταρτισθεί το μητρώο στον ΕΟΠΥΥ και ειδική ομάδα του Οργανισμού προχώρησε σε σημαντικό βαθμό τις σχετικές εργασίες, τελικά έμεινε ημιτελής από την κατά τα άλλα άξια διοίκηση υπό την κ. Θεανώ Καρποδίνη. Έτσι, ο νόμος έχει μείνει ανεφάρμοστος, ενώ ουδείς έχει αναλάβει κάποια πρωτοβουλία για τη διαμόρφωση ενός νέου θεσμικού πλαισίου -εάν υποτεθεί ότι αυτό είναι αναγκαίο.
Το χειρότερο, όμως, είναι ότι το μεγάλο διοικητικό και ρυθμιστικό κενό που έχει αφεθεί στον Τουρισμό Υγείας από την Πολιτεία έχει σπεύσει να καλύψει ένας ιδιωτικός σύνδεσμος επιχειρήσεων και επαγγελματιών του τομέα. Μια οργάνωση αυτόκλητα και εντελώς εξωθεσμικά καλύπτει ακόμη και τη βασική λειτουργία του ΕΟΠΥΥ, την κατάρτιση μητρώου παρόχων. Διαφημίζει στην ιστοσελίδα της ότι «πιστοποιεί υπηρεσίες και συστήματα υγείας και ευεξίας με βάση την ισχύουσα νομοθεσία» (Certify health and wellness tourism services and systems as per current laws».).
Μάλιστα, αυτή η γνωστοποίηση στην αγγλική γλώσσα απευθύνεται στη διεθνή κοινότητα, που με αυτό τον τρόπο «πληροφορείται» ότι στην Ελλάδα ένας ιδιωτικός φορέας έχει την αρμοδιότητα για την κατά τον νόμο πιστοποίηση υπηρεσιών υγείας! Παρ' όλο που εντελώς διαφορετικές είναι οι πρόνοιες του νόμου, ο οποίος δίνει τη σχετική αρμοδιότητα στον ΕΟΠΥΥ.
Τα δικά τους συμφέροντα
Προφανώς, οι ιδιώτες που προσπαθούν να εμπλακούν με αυτόν τρόπο στη χάραξη και εφαρμογή πολιτικής για τον Τουρισμό Υγείας, χρησιμοποιώντας μάλιστα ένα βαρύγδουπο τίτλο («Ελληνικό Συμβούλιο»), έχουν τους δικούς τους λόγους να το κάνουν και τα δικά τους συμφέροντα να εξυπηρετήσουν. Είναι, όμως, επιτακτική ανάγκη να εξυπηρετηθεί το δημόσιο συμφέρον, με τη χάραξη και εφαρμογή μιας σοβαρής πολιτικής για τον Τουρισμό Υγείας από την κυβέρνηση.
Ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης γνωρίζει πολύ καλά το θέμα από προηγούμενη θητεία του στο ίδιο υπουργείο, όπως και η υπουργός Τουρισμού, Όλγα Κεφαλογιάννη. Από κοινού οι δύο σημερινοί υπουργοί είχαν καταρτίσει την ΚΥΑ 27217 του 2013, που αποτέλεσε και την πρώτη προσπάθεια θεσμικής παρέμβασης στον τομέα του Τουρισμού Υγείας.
Είναι, λοιπόν, μια μεγάλη ευκαιρία οι δύο υπουργοί που γνωρίζουν καλά το θέμα, να χαράξουν από κοινού μια σοβαρή πολιτική, η οποία αυτή τη φορά δεν θα μείνει στα χαρτιά. Σε ό,τι αφορά το μητρώο παρόχων, που είναι και ο ακρογωνιαίος λίθος μιας πολιτικής για τον Τουρισμό Υγείας, δύσκολα μπορεί να υποστηριχθεί ότι οποιοσδήποτε άλλος οργανισμός, δημόσιος ή ιδιωτικός, είναι κατάλληλος για αυτή την αποστολή.
Η απουσία του κράτους
Αν κρίνουν οι πολιτικές ηγεσίες των δύο συναρμόδιων υπουργείων ότι πρέπει να γίνουν αλλαγές στον ισχύοντα (και μη εφαρμοζόμενο…) νόμο, φυσικά και έχουν τη δυνατότητα να τις εισηγηθούν και να τις θέσουν σε διαβούλευση με όλους τους ενδιαφερόμενους.
Αυτό, όμως, που δεν μπορεί να συνεχισθεί είναι η ιδιότυπη αποχή της Πολιτείας από την άσκηση των ρυθμιστικών της αρμοδιοτήτων, σε ένα τομέα εξαιρετικά ευαίσθητο, όπου τα λάθη ή οι αστοχίες παρόχων του ιδιωτικού τομέα μπορεί να έχουν τη χειρότερη αντανάκλαση στην υγεία επισκεπτών της χώρας και να δυσφημίσουν τις παρεχόμενες υπηρεσίες στην Ελλάδα.
Άτυπη ιδιωτικοποίηση σε αυτόν τον ευαίσθητο τομέα δεν νοείται. Οπως δεν νοείται να είναι απούσα η Πολιτεία.
*Οικονομολόγος, πρώην μέλος Διοικητικού Συμβουλίου ΕΟΠΥΥ
