Οι θερμοκρασιακές πρωτιές καταρρίπτονται πλέον με τέτοια συχνότητα που σπάνια προκαλούν εντύπωση. Ωστόσο, κάθε κλάσμα του βαθμού έχει σημασία. Μέσα σε αυτή την πρόσθετη θερμότητα κρύβονται μηχανισμοί-σκανδάλες που κρατούν σε ισορροπία τα θεμέλια του πλανήτη: παγοκρηπίδες, θαλάσσια ρεύματα και τροπικά δάση. Αν ξεπεραστεί το κρίσιμο σημείο τους, η κατάρρευση μπορεί να είναι ταχεία και μη αναστρέψιμη.
Οι επιστήμονες ονομάζουν αυτά τα σημεία καμπής “tipping points”, όρια που, μόλις ξεπεραστούν, η αλλαγή επιταχύνεται από μόνη της, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Τα παγόβουνα λιώνουν ανεξέλεγκτα, τα δάση ξεραίνονται, τα θαλάσσια ρεύματα σταματούν.
Το μέλλον δεν ανήκει πλέον σε ένα απώτερο σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Το 2024 η μέση θερμοκρασία της Γης ξεπέρασε σταθερά το όριο του +1,5 °C, δηλαδή το όριο που είχε τεθεί από τη Συμφωνία του Παρισιού ως «κόκκινη γραμμή». Το 2025 προβλέπεται να είναι η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά πάνω από αυτό το όριο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό.
Η εξέλιξη αυτή έχει μετατρέψει την επιστημονική αγωνία σε καθημερινό άγχος και έχει επαναφέρει το ερώτημα: τι σημαίνει πραγματικά η υπέρβαση των διεθνών στόχων;
"Στην κόψη του ξυραφιού" 4 βασικά οικοσυστήματα
Σύμφωνα με νέα μελέτη διεθνούς ομάδας επιστημόνων, τέσσερα βασικά οικοσυστήματα της Γης - το παγοκάλυμμα της Γροιλανδίας, η δυτική Ανταρκτική, ο Αμαζόνιος και το Ατλαντικό ρεύμα αναστροφής (AMOC)- βρίσκονται ήδη στο χείλος της κατάρρευσης.
Αυτά τα συστήματα δεν λειτουργούν μεμονωμένα. Αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Το λιώσιμο των πάγων προσθέτει γλυκό νερό στους ωκεανούς, αποδυναμώνοντας τα ρεύματα. Η αλλαγή στη ροή των ρευμάτων μειώνει τις βροχοπτώσεις στον Αμαζόνιο. Τα ξηρότερα δάση αποθηκεύουν λιγότερο άνθρακα, επιταχύνοντας την υπερθέρμανση. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «καταρράκτης καμπής» (tipping cascade): μία αλλαγή σε μία περιοχή μπορεί να προκαλέσει παγκόσμια αλυσιδωτή αντίδραση.
Ακόμη και μια προσωρινή υπέρβαση του +1,5 °C, το λεγόμενο “overshoot”, μπορεί να πυροδοτήσει μη αναστρέψιμες μεταβολές. Τα κλιματικά σημεία καμπής δεν λειτουργούν όπως ένας θερμοστάτης. Η ανάκτηση δεν είναι συμμετρική: αν ένα οικοσύστημα καταρρεύσει, η επιστροφή στην ισορροπία μπορεί να πάρει αιώνες ή να είναι αδύνατη.
Τα υπολογιστικά μοντέλα δείχνουν πως όσο ψηλότερη η κορύφωση της θερμοκρασίας και όσο μεγαλύτερη η διάρκεια της υπέρβασης, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα αποσταθεροποίησης ενός ή περισσότερων βασικών συστημάτων. Πέρα από τους 2 °C, οι πιθανότητες εκτοξεύονται.
Επιστήμονες: Καθυστέρηση σημαίνει κατάρρευση
Στο νέο μοντέλο που ανέπτυξαν επιστήμονες από το Imperial College και το Potsdam Institute, οι τέσσερις βασικοί πυλώνες συνδέονται μεταξύ τους ως εξισώσεις. Η μελέτη κατέληξε στο ότι:
- Αν η ανθρωπότητα σταθεροποιήσει τη θερμοκρασία κάτω από το +1,5 °C μέχρι το 2100, υπάρχει ακόμη 24% πιθανότητα να καταρρεύσει τουλάχιστον ένα από τα βασικά συστήματα.
- Σε σενάριο κορύφωσης κοντά στους +3 °C, οι πιθανότητες καταστροφικών αλλαγών μέχρι το 2300 αγγίζουν το 45%.
Οι επιστήμονες είναι ξεκάθαροι: η δεκαετία του 2020 είναι το μοναδικό παράθυρο δράσης. Δεν αρκεί να επιβραδύνουμε τις εκπομπές το 2040 ή το 2050. Το κύμα έχει ήδη ξεκινήσει να χτυπά. Η Ατλαντική κυκλοφορία δείχνει ήδη ανησυχητικά σημάδια επιβράδυνσης. Η Γροιλανδία χάνει μάζα με επιταχυνόμενο ρυθμό.
«Με κάθε δέκατο του βαθμού πάνω από το 1,5 °C, ο κίνδυνος καμπής αυξάνεται», δηλώνει η Annika Ernest Högner από το Ινστιτούτο Κλιματικών Επιπτώσεων του Πότσνταμ.
Όπως σημειώνει η επικεφαλής της μελέτης, Tessa Möller: «Δεν αρκεί να φτάσουμε σε μηδενικές εκπομπές. Πρέπει να τις διατηρήσουμε μακροπρόθεσμα. Το σημερινό μονοπάτι πολιτικής μπορεί να μας οδηγήσει σε μια Γη με μόνιμα μεταλλαγμένα οικοσυστήματα, ακόμη και αν αργότερα επανέλθουμε κάτω από το +1,5 °C».
Το μήνυμα είναι σαφές: όσο πιο άμεση και βαθιά είναι η κλιματική δράση σήμερα, τόσο πιο εφικτή είναι μια Γη που παραμένει φιλόξενη. Αν η υπερθέρμανση συνεχιστεί, η επόμενη γενιά δεν θα έχει να ισορροπήσει πάνω σε τεντωμένο σκοινί - το σχοινί θα έχει ήδη σπάσει.
