Η σημερινή παγκόσμια υγειονομική κρίση, αποτέλεσμα της ραγδαίας εξάπλωσης του κορονοϊού Covid-19 -με περισσότερα από 2,2 εκατομμύρια επιβεβαιωμένα κρούσματα και 155 χιλιάδες θανάτους σε 213 χώρες- που οδήγησε στο χαρακτηρισμό του ως πανδημία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), αναμφισβήτητα έχει και θα συνεχίσει να επιφέρει ανυπολόγιστες συνέπειες τόσο οικονομικές και κοινωνικές όσο και στη σωματική και ψυχική υγεία των πολιτών.
Του Κωνσταντίνου Κάβουρα *
Συνήθης και κοινή πρακτική των περισσότερων χωρών στις οποίες εμφανίστηκαν κρούσματα του ιού για τη μείωση της εξάπλωσής του, ήταν η λήψη περιοριστικών μέτρων συναθροίσεων και συνωστισμού πολιτών. Μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις, πολιτιστικές εκδηλώσεις, επιστημονικά συνέδρια και εκθέσεις αναβλήθηκαν επ’ αόριστον ή ακυρώθηκαν η μία μετά την άλλη. Σχολεία και πανεπιστήμια έκλεισαν με περισσότερους από 1,5 δισ. μαθητές και φοιτητές ανά τον κόσμο να χάνουν τα μαθήματά τους εξαιτίας του κορονοϊού σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO.
Ταυτόχρονα, οι αρχές προχώρησαν σε μερικές ή γενικές απαγορεύσεις κυκλοφορίας, κλείσιμο δημόσιων χώρων, πάρκων και χώρων πρασίνου. Σε ότι αφορά την Ελλάδα, χαρακτηριστικές είναι οι αποφάσεις της Περιφέρειας Αττικής για το κλείσιμο των Πάρκων και Αλσών του Κεντρικού Τομέα Αθηνών δηλαδή του Πεδίου του Άρεως, του Άλσους Φινόπουλου και του Αττικού Άλσους, καθώς και το κλείσιμο των εισόδων πρόσβασης στον Υμηττό. Με ανάλογη απόφαση έκλεισε και το Μητροπολιτικό Πάρκο Αντώνης Τρίτσης στο Ίλιον από το Φορέα Διαχείρισής του. Αξιοσημείωτο και πολυσυζητημένο παράδειγμα, αποτελεί η περίπτωση της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης, όταν έπειτα από αναφορά για «αδικαιολόγητο συνωστισμό πεζών, περιπατητών και αθλούμενων» από τη Δημοτική Αρχή της πόλης, αποφασίστηκε η απαγόρευση κυκλοφορίας πολιτών σε αυτή από τις 2:00μμ έως 8:00πμ και καθ’ όλη τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου. Ανάλογη στρατηγική περιορισμού της κίνησης πολιτών, ακολουθήθηκε και για την παραλιακή ζώνη της Πάτρας αλλά και του Βόλου.
Ωστόσο, παρόλο που ο περιορισμός χρήσης δημοσίων χώρων και πάρκων φαίνεται συνετή ως επιλογή -ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε τη σημαντική προσπάθεια περιορισμού των κρουσμάτων πριν αυτά καταλήξουν στα νοσοκομεία αναφοράς του Εθνικού Συστήματος Υγείας- αυτός εντάσσεται σε μια προσέγγιση βραχυπρόθεσμης απόδοσης. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μπορεί να αποδειχθεί λάθος. Τη στιγμή, μάλιστα, που οι πολίτες προσπαθούν να συμφιλιωθούν με την επιτακτική ανάγκη της εθελούσιας «φυσικής απομάκρυνσης (physical distancing)» και τις σχετικές οδηγίες προστασίας από την πανδημία· το κλείσιμο των δημόσιων χώρων και των πάρκων ίσως αποδειχθεί μη βιώσιμο, αντιπαραγωγικό, ακόμη και επιβλαβές.
Οι επιπτώσεις από το καθολικό κλείσιμο δημόσιων χώρων και πάρκων
Το καθολικό κλείσιμο των δημόσιων χώρων και των πάρκων, είναι πολύ πιθανό να δημιουργήσει ένα δυνητικά αυταρχικό περιβάλλον το οποίο μπορεί να μετατοπίσει την σημερινή εθελουσία συμμόρφωση των πολιτών στις υποδείξεις των αρμόδιων Αρχών σε αντίσταση προς αυτές. Στο πλαίσιο αυτό, η εξεύρεση βιώσιμων πολιτικών είναι ζωτικής σημασίας, θεωρώντας δυστυχώς δεδομένο πια ότι η πανδημία πιθανότατα δεν θα εξαφανιστεί σε λίγες εβδομάδες, οξύνοντας μάλιστα και άλλα σύνθετα κοινωνικά προβλήματα. Είναι πολύ πιθανό να χρειαστεί να παραμείνουμε σε φυσική απομάκρυνση για καιρό. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει βρούμε ρεαλιστικά βιώσιμους τρόπους να διατηρήσουμε τη συμμόρφωση με τα μέτρα προστασίας για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η μακροχρόνια απομόνωση μπορεί να συμβάλλει, παραδείγματος χάριν, στην έξαρση των εξαρτήσεων, είτε πρόκειται για τις νόμιμες εξαρτήσεις, δηλαδή το αλκοόλ, το τζόγο, την υπέρμετρη χρήση ψηφιακών μέσων, είτε για παράνομες. Η αύξηση του άγχους, η αύξηση των συγκρούσεων, της ανεργίας και τα οικονομικά προβλήματα ως αποτέλεσμα της αναμενόμενης οικονομικής κρίσης, σε συνδυασμό με τον εγκλεισμό σε χώρους περιορισμένους, είναι επιβαρυντικοί παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν έναν άνθρωπο στην εξάρτηση.
Η ενδοοικογενειακή βία είναι μια άλλη πραγματική ανησυχία: Την περίοδο της κρίσης του κορονοϊού το φαινόμενο οξύνθηκε σημαντικά. Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών António Guterres, μάλιστα, μίλησε για ένα «τρομακτικό παγκόσμιο κύμα» καθώς αυξήθηκε, λόγω της απαγόρευσης κυκλοφορίας και του συνακόλουθου κατ’ οίκον περιορισμού, ο χρόνος της έκθεσης των θυμάτων στους κακοποιητικούς θύτες.
Στον αντίποδα, οι αστικοί/περιαστικοί χώροι πρασίνου και τα πάρκα συμβάλουν πολύπλευρα στη βελτίωση της υγείας των κατοίκων, ενώ η έλλειψη βιταμίνης D, την οποία συνθέτει το σώμα μας όταν το δέρμα μας εκτίθεται στον ήλιο, έχει από καιρό συσχετιστεί με αυξημένη ευαισθησία σε αναπνευστικές ασθένειες. Ταυτόχρονα οι χώροι αυτοί βοηθούν στη βελτίωση της ψυχικής υγείας καθώς συμβάλουν στην καταπολέμηση του άγχους, αναζωογονούν τους κατοίκους των πόλεων και δίνουν αίσθηση γαλήνης και ηρεμίας, βοηθώντας τους να χαλαρώσουν και να ανανεωθούν, μειώνοντας μάλιστα την επιθετικότητα. Έτσι, η πρόσβαση σε εξωτερικό χώρο, η άσκηση, ο ήλιος και ο καθαρός αέρας είναι καθοριστικής σημασίας παράγοντες που συνδέονται με την υγεία των ανθρώπων, τόσο τη σωματική όσο και τη ψυχική. Παράγοντες απολύτως απαραίτητοι για την καταπολέμηση αυτής της πανδημίας.
Η πανδημία δεν επηρεάζει όλους τους ανθρώπους το ίδιο
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η πανδημία δεν επηρεάζει όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο ή για να το πούμε πιο ορθά, δεν είναι όλοι το ίδιο ευάλωτοι σε αυτή. Κάποιος που ζει σε μια ευρύχωρη μονοκατοικία δεν βιώνει με τον ίδιο τρόπο τον εγκλεισμό με κάποιον που κατοικεί σε μια γκαρσονιέρα λίγων τετραγωνικών. Ούτε φυσικά όλοι απολαμβάνουν τον ίδιο βαθμό προστασίας. Για παράδειγμα, οι πλέον εύποροι τείνουν να έχουν τις δικές τους αυλές, κήπους ή βεράντες και άρα τη δική τους ιδιωτική πρόσβαση σε εξωτερικούς χώρους, αποκομίζοντας τα οφέλη που αναφέρθηκαν παραπάνω. Ως εκ τούτου, ο περιορισμός πρόσβασης σε δημόσιους χώρους και πάρκα ουσιαστικά αναφέρεται στα φτωχότερα στρώματα της κοινωνίας.
Πρέπει να γίνει σαφές ότι η πανδημία κάνει ακόμα πιο εμφανείς τις ήδη υφιστάμενες χωρικές ανισότητες. Ανισότητες που συνδέονται με την τοποθεσία, τις κλιματικές συνθήκες, την πυκνότητα, την κατάσταση και την ποιότητα της κατοικίας, την ενεργειακή ένδεια/επισφάλεια, την πρόσβαση σε υπηρεσίες πρόνοιας και υγείας και έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην δημιουργία και κυρίως στη μετάδοση μολυσματικών και παρασιτικών ασθενειών.
Υπό αυτήν την έννοια, οφείλουμε το συντομότερο δυνατό να σχεδιάσουμε πολιτικές βιώσιμες, λογικές και επιστημονικά τεκμηριωμένες, που να εξασφαλίζουν τόσο την πρόσβαση στο εξωτερικό χώρο για τους πολίτες, όσο και όλα εκείνα τα αναγκαία μέτρα για τη διασφάλιση της φυσικής απομάκρυνσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα χρειαστεί να περιορίσουμε την παρουσία ανθρώπων στους δημόσιους χώρους, αλλά σίγουρα υπάρχουν πιο λειτουργικές και βιώσιμες λύσεις από το καθολικό κλείσιμό τους.
Θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να θέσουμε κανόνες για ελεγχόμενη πρόσβαση στα πάρκα και στα μονοπάτια με βάση ένα ανώτατο όριο στον αριθμό των επισκεπτών ανάλογα με την έκτασή τους. Ο έλεγχος του αριθμού των ανθρώπων που εισέρχονται δύναται να γίνει είτε με δημοτικούς υπαλλήλους στο χώρο εισόδου, είτε αξιοποιώντας τεχνολογίες παρόμοιες με αυτές που σήμερα χρησιμοποιούμε στους χώρους στάθμευσης ή σε ορισμένα μουσεία για να αποφεύγεται ο συνωστισμός επισκεπτών. Με τον τρόπο αυτό θα αποφεύγαμε πραγματικά το συνωστισμό πολιτών εντός του πάρκου, επιτρέποντας ωστόσο την απόλαυση ποιοτικού χρόνου και την αναψυχή σε αυτά. Επίσης, με κατάλληλη σήμανση των μονοπατιών πεζοπορίας και τρεξίματος ώστε να επιτρέπεται η κίνηση προς μία κατεύθυνση, είναι εφικτό να αποφευχθεί πιθανή σωματική επαφή.
Να αυξηθεί ο διαθέσιμος χώρος για καθαρό αέρα και άσκηση
Παράλληλα, πρέπει να εξετάσουμε λύσεις για την αύξηση του διαθέσιμου χώρου για καθαρό αέρα και άσκηση. Δεδομένου ότι πλέον πολλοί άνθρωποι εργάζονται εξ αποστάσεως και δεν ταξιδεύουν ή οδηγούν, ορισμένοι δρόμοι μπορούν να αλλάξουν προσωρινά χρήση και να αξιοποιηθούν ως πεζόδρομοι για περπάτημα και άσκηση των πολιτών. Σχολικές αυλές, ανοιχτά γήπεδα, κήποι δημοτικών κτηρίων, ακόμη και μεγάλοι εξωτερικοί χώροι ιδιωτικών κτηρίων (π.χ. ξενοδοχεία) που σήμερα δεν χρησιμοποιούνται, να ανοίξουν για τους πολίτες. Οι δήμοι σε συνεργασία με φορείς όπως ορειβατικούς και φυσιολατρικούς συλλόγους, θα μπορούσαν να ανοίξουν προσβάσεις προς χώρους περιαστικού πράσινου, μονοπάτια εισόδου στα παρακείμενα βουνά, λόφους, ακόμα και ακτές. Για παράδειγμα, οι πρόποδες των μεγάλων βουνών της Αττικής (Πάρνηθα, Υμηττός, Πεντέλη) ή και χαμηλότερες οροσειρές (Αιγάλεω - Ποικίλο, Τουρκοβούνια) είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν για επισκέψεις από κατοίκους των παρακείμενων πολυπληθών δήμων.
Σε κάθε περίπτωση, οι υγειονομικές αρχές, ενόψει και της διαφαινόμενης σταδιακής άρσης των περιοριστικών μέτρων, πρέπει να αξιολογήσουν και να αναπτύξουν πολιτικές και βέλτιστες πρακτικές με διαφάνεια και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, ώστε η πολιτεία με τη σειρά της να ορίσει τις συνθήκες υπό τις οποίες θα ανοίξουν ξανά, οι δημόσιοι χώροι και τα πάρκα. Με τον τρόπο αυτό, οι λαμβάνοντες τις αποφάσεις θα διατηρήσουν την απαραίτητη κοινωνική αποδοχή για την τήρησή τους και οι πολίτες θα συνεχίσουν να έχουν το αναφαίρετο δικαίωμα πρόσβασης στους δημόσιους χώρους και τα πάρκα, υπό λελογισμένους όρους, αποφεύγοντας πιθανούς κινδύνους επιμόλυνσης, προάγοντας την υγεία, την ευημερία και την ανθεκτικότητα που χρειαζόμαστε μέχρι το πέρας της πανδημίας αλλά και την εποχή μετά από αυτήν.
*Οικονομολόγος | MSc Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική | MSc Εφαρμοσμένη Γεωγραφία & Διαχείριση του Χώρου. Η ανάλυση έγινε για το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών (ΕΝΑ)
