Η χρηματοδοτική βοήθεια της ΕΕ προς τις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα είχε περιορισμένο αντίκτυπο στην απασχόληση και την ενεργειακή μετάβαση. Αυτό διαπιστώνει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο σε έκθεση που δημοσίευσε σήμερα.
Παρά τη συνολική πρόοδο, σε αρκετά κράτη μέλη ο άνθρακας εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πηγή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Για τον λόγο αυτό, οι ελεγκτές ζητούν να αξιοποιηθεί κατά τρόπο αποτελεσματικό και αποδοτικό το νέο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, ώστε να συμβάλει στην άμβλυνση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων που έχει στις περιφέρειες αυτές η μετάβαση της ΕΕ στην κλιματική ουδετερότητα.
Ο ευρωπαϊκός τομέας εξόρυξης άνθρακα συρρικνώνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. Προκειμένου να στηρίξει την κοινωνικοοικονομική και ενεργειακή μετάβαση των περιφερειών εξόρυξης άνθρακα, η ΕΕ κατέστησε διαθέσιμα κονδύλια στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής. Ειδικότερα, κατά την περίοδο 2014‑2020, περίπου 12,5 δισεκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν σε επτά τέτοιες περιφέρειες που υποβάλαμε σε έλεγχο. Παρά το γεγονός ότι η παραγωγή έχει μειωθεί σημαντικά, το 2019 η καύση άνθρακα εξακολουθούσε να ευθύνεται για το 15 % των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της ΕΕ. Στην πρόσφατη Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, η σταδιακή κατάργηση του άνθρακα κρίθηκε καίριας σημασίας, προκειμένου να επιτευχθούν οι κλιματικοί στόχοι με ορίζοντα το 2030 και η κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, που δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 2021, θέτει 19,3 δισεκατομμύρια ευρώ στη διάθεση των περιφερειών και των κλάδων που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα για την περίοδο 2021‑2027.
«Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, βασική συνιστώσα της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ, παρέχει σημαντικούς πρόσθετους πόρους στις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα», δήλωσε ο Νικόλαος Μηλιώνης, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να διασφαλίσει ότι τα κεφάλαια που διαθέτει η ΕΕ θα χρησιμοποιηθούν για τη στήριξη της σταθερής πορείας προς την απεξάρτηση από τον άνθρακα, λαμβάνοντας βεβαίως υπόψη τις εντάσεις στην αγορά ενέργειας ως αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.»
Αναπόφευκτη συνέπεια της συρρίκνωσης της παραγωγής άνθρακα ήταν η μείωση του αριθμού των εργαζομένων στον τομέα. Σε ορισμένες περιφέρειες, όπως στο Lausitz (Γερμανία) και στη Σιλεσία (Πολωνία), οι μειώσεις προσωπικού επιτεύχθηκαν μέσω φυσικών διακυμάνσεων του αριθμού των εργαζομένων και συνταξιοδοτήσεων, ενώ σε άλλες, λόγου χάριν στη Μοραβία-Σιλεσία (Τσεχική Δημοκρατία), οι εταιρείες εξόρυξης χρειάστηκε να προβούν σε απολύσεις. Οι απολυθέντες είχαν πρόσβαση σε χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ προγράμματα κατάρτισης, αλλά οι ελεγκτές δεν μπόρεσαν να εξακριβώσουν αν αυτό τους βοήθησε να βρουν νέα απασχόληση, λόγω της απουσίας στοιχείων σχετικά με τη συμμετοχή τους. Ακόμη, στις περιφέρειες που εξέτασαν, οι ελεγκτές δεν παρατήρησαν σημαντικό αντίκτυπο στη δυναμικότητα παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Μικρός ή μη ποσοτικοποιήσιμος ήταν εξάλλου ο αντίκτυπος των επενδύσεων στην εξοικονόμηση ενέργειας που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ.
Πριν υποβάλει την πρότασή της για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, που θα στόχευε στη στήριξη των περιφερειών και των κλάδων που πλήττονται περισσότερο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν ανέλυσε διεξοδικά τα όσα είχαν επιτευχθεί στις περιφέρειες αυτές χάρη στην προηγούμενη χρηματοδότηση από την ΕΕ, ούτε τις ανάγκες που εξακολουθούσαν να υπάρχουν. Ειδικότερα, οι ελεγκτές υπογραμμίζουν τον κίνδυνο να αναλωθεί η χρηματοδότηση χωρίς να υπάρξει τελικά μετάβαση. Τον κίνδυνο αυτό επιτείνει το στενό χρονοδιάγραμμα του προγράμματος: το μεγαλύτερος μέρος των κονδυλίων πρέπει να δεσμευθεί έως το τέλος του 2023 και να χρησιμοποιηθεί έως το τέλος του 2026. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 και οι επιπτώσεις της στην αγορά ενέργειας μπορεί επίσης να καθυστερήσουν τη σταδιακή απεξάρτηση από τον άνθρακα.
Τέλος, οι ελεγκτές σημείωσαν ότι, σε ορισμένα κράτη μέλη, ο παραγόμενος στην ΕΕ άνθρακας έχει αντικατασταθεί από εισαγόμενο ή από άλλα ορυκτά καύσιμα. Λόγου χάριν, την τελευταία δεκαπενταετία, η Γερμανία και η Πολωνία έχουν αυξήσει σημαντικά τις εισαγωγές άνθρακα. Ως αποτέλεσμα, ο άνθρακας εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πηγή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, ιδίως στην Πολωνία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Βουλγαρία, τη Γερμανία, τη Σλοβενία και τη Ρουμανία. Τέλος, οι ελεγκτές διαπίστωσαν επίσης ότι δεν έχει δοθεί η αναγκαία προσοχή στο ζήτημα των εκπομπών μεθανίου από κλειστά ή εγκαταλελειμμένα ανθρακωρυχεία.
