Το 2017 αναδεικνύεται στο έτος που η οικονομία άφησε πίσω την ύφεση και πέρασε στη φάση της ανάπτυξης, επιτυγχάνοντας θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης για τρίτο συνεχές τρίμηνο, με κινητήριες δυνάμεις τις εξαγωγές και τη βιομηχανική παραγωγή.
Αυτό επισημαίνεται στο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων του Ινστιτούτου ΕΝΑ, στη οποία παράλληλα καταγράφονται και οι προβληματισμοί για την αρνητική επίδραση στο ΑΕΠ των επενδύσεων και της στασιμότητας της ιδιωτικής κατανάλωσης.
Σύμφωνα με τους αναλυτές του Ινστιτούτου, οι παραπάνω εξελίξεις αναδεικνύουν δύο κρίσιμα ζητήματα: Αφενός τους περιορισμούς που θέτουν οι αυστηρές συνθήκες λιτότητας, αφετέρου, και ίσως μεγαλύτερης σημασίας, την ανάγκη για επιτάχυνση του αργού, ωστόσο υπαρκτού, παραγωγικού μετασχηματισμού της οικονομίας.
Αναδεικνύεται με άλλα λόγια μια διττή αναγκαιότητα. Από τη μία, πώς μετά το τέλος του Προγράμματος οι δημοσιονομικές συνθήκες θα είναι τέτοιες που να επιτρέπουν και να ενθαρρύνουν την αναπτυξιακή δυναμική, από την άλλη την αναγκαιότητα ανάπτυξης ενός παραγωγικού τομέα ικανού να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των ανταγωνιστικών συνθηκών του διεθνούς καταμερισμού εργασίας.
Η αναγκαιότητα αυτή ωστόσο θα πρέπει να επιτευχθεί στο πλαίσιο ενός βιώσιμου και εξωστρεφούς προτύπου ανάπτυξης, με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης, που θα επιδιώκει τη βελτίωση της παραγωγικότητας της εργασίας μέσω των επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες και της αναβάθμισης του ανθρώπινου κεφαλαίου και όχι μέσω φθηνών και ευέλικτων μορφών απασχόλησης.
Το ΕΝΑ τονίζει ωστόσο, ότι η τρέχουσα συγκυρία χαρακτηρίζεται από αρκετές ευνοϊκές εξελίξεις κυρίως στο πεδίο των δημόσιων οικονομικών.
Η τρίτη αξιολόγηση του προγράμματος εξελίχθηκε ομαλά χωρίς καθυστερήσεις κάτι που όχι μόνο αποκλείει ένα νέο κύκλο αβεβαιότητας αλλά και δημιουργεί συνθήκες προβλεψιμότητας για το βραχύ μέλλον.
Θετικό βήμα αποτελεί και η ανταλλαγή είκοσι ομολόγων χαμηλής ρευστότητας του PSI ύψους 30 δισεκ. ευρώ με πέντε νέα ομόλογα χρονικής διάρκειας 5, 10, 15 και 25 ετών για το αξιόχρεο της ελληνικής οικονομίας και τη διευκόλυνσή της κατά την επάνοδό της στις αγορές. Συνυπολογίζοντας τη δοκιμαστική έξοδο στις αγορές το καλοκαίρι του 2017, την υποχώρηση των επιτοκίων ομολόγων βραχυχρόνιου δανεισμού του Ελληνικού Δημοσίου σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα από το ξέσπασμα της κρίσης, αλλά και την αποκλιμάκωση των αποδόσεων του 10ετούς ομολόγου, δημιουργείται ένα θετικό momentum για τη δυνατότητα δανεισμού της Ελλάδας από τις αγορές, μετά την επικείμενη ολοκλήρωση του Προγράμματος τον Αύγουστο του 2018.
Σημαντικότερες εξελίξεις στην Ελληνική Οικονομία
Το πραγματικό ΑΕΠ του γ’ τριμήνου του 2017 κατέγραψε θετικό ρυθμό μεταβολής για τρίτο συνεχές τρίμηνο, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 1,3% σε ετήσια βάση και κατά 0,3% σε τριμηνιαία βάση.
Η απασχόληση συνεχίζει να εξελίσσεται θετικά. Το εποχικά διορθωμένο ποσοστό ανεργίας τον Σεπτέμβριο του 2017 διαμορφώθηκε στο 20,5% από 23,2% τον Σεπτέμβριο του 2016 και 20,7% τον Αύγουστο του 2017. Κατά το πρώτο ενδεκάμηνο του 2017 το ισοζύγιο ροών μισθωτής απασχόλησης ανήλθε σε 128.230, ενώ επί του συνόλου των προσλήψεων το 54,7% φορά σε ευέλικτες μορφές εργασίας.
Στο ταξιδιωτικό ισοζύγιο τον Σεπτέμβριο του 2017 καταγράφηκε σημαντική αύξηση κατά 17,2% σε ετήσια βάση. Σωρευτικά κατά το πρώτο εννεάμηνο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2017 παρουσίασε αύξηση κατά 12,4% σε σύγκριση με το αντίστοιχο εννεάμηνο του 2016.
Το ισοζύγιο μεταφορών κατέγραψε σημαντική αύξηση κατά 20,4% το Σεπτέμβριο του 2017 σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο του 2016, ενώ σωρευτικά κατά το πρώτο εννεάμηνο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2017 αύξηση κατά 21,8% σε σύγκριση με το αντίστοιχο εννεάμηνο του 2016.
Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών κατέγραψαν σημαντική βελτίωση για πέμπτο συνεχές τρίμηνο φτάνοντας τα επίπεδα του γ’ τριμήνου του 2008: αύξηση κατά 7,8% σε ετήσια βάση και 5,0% σε σύγκριση με το β’ τρίμηνο του 2017.
Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία της βιομηχανίας ενισχύεται για ένατο συνεχές τρίμηνο σε ετήσια βάση. Το γ’ τρίμηνο του 2017 ο κλάδος της βιομηχανίας ενισχύθηκε κατά 7,1% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2016 και κατά 1,6% σε σχέση με το β’ τρίμηνο του 2017.
Μακροοικονομικές εξελίξεις
- Το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 1,3% σε ετήσια βάση το γ’ τρίμηνο του 2017 και κατά 0,3% σε σύγκριση με το β’ τρίμηνο του 2017. Σε επίπεδο εννεάμηνου το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 1,1% σε ετήσια βάση.
- Η συνολική τελική καταναλωτική δαπάνη μειώθηκε κατά 1,0% σε ετήσια βάση, και παρέμεινε σχετικά σταθερή σε σχέση με το β’ τρίμηνο σημειώνοντας μείωση κατά 0,1%. Η μείωση αυτή οφείλεται στην έντονη πτώση της δημόσιας κατανάλωσης κατά 2,2% σε ετήσια βάση, καθώς η ιδιωτική κατανάλωση δεν παρουσίασε κάποια μεταβολή.
- Ο ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου κατέγραψε μείωση κατά 8,5% σε ετήσια βάση, και κατά 6,1% σε σχέση με το β’ τρίμηνο του 2017. Η μείωση αυτή πιθανόν συνδέεται με την υστέρηση των δαπανών του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Σωρευτικά το α’ εννεάμηνο, οι επενδύσεις σε πάγιο κεφάλαιο αυξήθηκαν κατά 2,6% σε ετήσια βάση, κάτι που όμως οφείλεται κυρίως σε παραγγελίες πλοίων που πραγματοποιήθηκαν κατά το α’ τρίμηνο του 2017.
- Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών κατέγραψαν σημαντική βελτίωση για πέμπτο συνεχές τρίμηνο φτάνοντας τα επίπεδα του γ’ τριμήνου του 2008: αύξηση κατά 7,8% σε ετήσια βάση και 5,0% σε σχέση με το β’ τρίμηνο του 2017. Η αύξηση αυτή οφείλεται πρωτίστως στις εξαγωγές υπηρεσιών (αύξηση κατά 12,6% σε ετήσια βάση και 9,8% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο), οι οποίες συνδέονται με τις ταξιδιωτικές υπηρεσίες και τη ναυτιλία, και δευτερευόντως στις εξαγωγές αγαθών (αύξηση κατά 2,8% σε ετήσια βάση, μείωση όμως 0,6% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο).
- Οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών κατέγραψαν σημαντική άνοδο κατά 9,3% σε ετήσια βάση και κατά 0,4% σε σύγκριση με το β’ τρίμηνο του 2017. Ειδικότερα, οι εισαγωγές αγαθών αυξήθηκαν εντονότερα (κατά 9,2%) από αυτές των υπηρεσιών (κατά 6,9%) σε ετήσια βάση ενώ αντιστρέφεται η σχέση σε σύγκριση με το β’ τρίμηνο του 2017 (-0,6% και +3,3%, αντίστοιχα).
- Ο πληθωρισμός παραμένει σε θετικό πρόσημο για δωδέκατο συνεχή μήνα, με το Γενικό Δείκτη Τιμών Καταναλωτή να παρουσιάζει αύξηση κατά 1,1% σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2016.
- Οι άμεσες ξένες επενδύσεις τον Σεπτέμβριο του 2017 ανήλθαν σε 304,9 εκατ. ευρώ έναντι 377,9 εκατ. ευρώ τον Αύγουστο του 2017. Η αύξηση αυτή οφείλεται στην πώληση του 100% της ΤΡΑΙΝΟΣΕ A.E. στην ιταλική εταιρία Ferrovie dello Stato Italiane S.p.A. Σωρευτικά, το πρώτο εννεάμηνο του 2017 οι ΑΞΕ διαμορφώθηκαν στα 2,9 δισεκ. ευρώ, ποσό που έχει ήδη ξεπεράσει το συνολικό αποτέλεσμα του 2016 ύψους 2,8 δισεκ. ευρώ.
- Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος για το σύνολο της οικονομίας το Νοέμβριο του 2017 ανήλθε στις 98,4 μονάδες παραμένοντας στα ίδια επίπεδα με τον Οκτώβριο του 2017 (98,3 μονάδες).
- Ο Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης τον Νοέμβριο του 2017 παραμένει στα ίδια περίπου επίπεδα για τρίτο συνεχή μήνα διαμορφούμενος στις -53,8 μονάδες.
- Ο Γενικός Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής παρουσίασε ελαφρά αύξηση 0,5% τον Οκτώβριο του 2017 σε σύγκριση με τον αντίστοιχο δείκτη του Οκτωβρίου του 2016.
- Ο Γενικός Δείκτης του Κύκλου Εργασιών στη Βιομηχανία (σύνολο εγχώριας και εξωτερικής αγοράς) μειώθηκε κατά 0,8% το Σεπτέμβριο του 2017 σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο του 2016, ενώ σε σχέση με τον Αύγουστο του 2017 αυξήθηκε κατά 8,6%. Σωρευτικά, το δωδεκάμηνο Οκτωβρίου 2016 - Σεπτεμβρίου του 2017 ο μέσος Γενικός Δείκτης Κύκλου Εργασιών στη Βιομηχανία αυξήθηκε κατά 11,2% σε σύγκριση με το αντίστοιχο δωδεκάμηνο του 2015 - 2016.
- Ο (ε.δ.) Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών της IHS Markit το Νοέμβριο του 2017 καταγράφει την έκτη συνεχή βελτίωση των συνθηκών του ελληνικού μεταποιητικού τομέα. Ο δείκτης έκλεισε στις 52,2 μονάδες ελαφρώς, ενισχυμένος σε σχέση με τον Οκτώβριο (52,1 μονάδες).
- Ο Γενικός Δείκτης Όγκου στο Λιανικό Εμπόριο μειώθηκε κατά 0,8% τον Σεπτέμβριο του 2017 σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο του 2016. Η μείωση αυτή προήλθε κυρίως από τα καταστήματα καυσίμων και λιπαντικών αυτοκινήτων (-2,5%), φαρμακείων και καλλυντικών (-1,4%) και των βιβλίων, χαρτικών και λοιπών ειδών (-0,5%).
- Τον Σεπτέμβριο του 2017 η οικοδομική δραστηριότητα (Ιδιωτική - Δημόσια) παρουσίασε μείωση κατά 3,0% στον αριθμό των οικοδομικών αδειών και κατά 3,1% στον όγκο σε σχέση με τον Σεπτέμβριο του 2016. Σωρευτικά, το εννεάμηνο Ιανουάριος – Σεπτέμβριος 2017 η Συνολική Οικοδομική Δραστηριότητα αυξήθηκε κατά 8,5% στον αριθμό των οικοδομικών αδειών και κατά 15,0% στον όγκο σε σχέση με το α’ εννεάμηνο του 2016.
- Ο Δείκτης Παραγωγής στις Κατασκευές το γ’ τρίμηνο του 2017 παρουσίασε μείωση 33,3% σε ετήσια βάση, ενώ σε σύγκριση με το β’ τρίμηνο του 2017 μειώθηκε κατά 14,7%. Ο ίδιος δείκτης με εποχική διόρθωση παρουσίασε μείωση κατά 18,9%.
- Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών τον Σεπτέμβριο του 2017 παρουσίασε πλεόνασμα ύψους 1,2 δισεκ. ευρώ, υψηλότερο κατά 348 εκατ. ευρώ σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο του 2016. Η μεταβολή αυτή οφείλεται κυρίως στην αύξηση του πλεονάσματος του ισοζυγίου υπηρεσιών, ενώ μικρή συμβολή είχε η μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών. Τα ισοζύγια πρωτογενών και δευτερογενών εισοδημάτων, από την άλλη, διεύρυναν ελαφρώς τα ελλείμματά τους.
- Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 15,5% τον Σεπτέμβριο του 2017 σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του 2016. Συγκεκριμένα, οι εισπράξεις από κατοίκους των χωρών της ΕΕ-28 διαμορφώθηκαν στα 1.713,5 εκατ. ευρώ (αύξηση 12,4%), ενώ οι εισπράξεις από κατοίκους των χωρών εκτός της ΕΕ-28 διαμορφώθηκαν στα 691,0 εκατ. ευρώ (αύξηση 26,9%).
Δημοσιονομικά δεδομένα
Το ισοζύγιο του κρατικού προϋπολογισμού (προσωρινά στοιχεία), το ενδεκάμηνο Ιανουαρίου – Νοεμβρίου 2017, εμφάνισε έλλειμμα ύψους 763 εκατ. ευρώ έναντι στόχου για έλλειμμα 2.347 εκατ. ευρώ βάσει των αναθεωρημένων εκτιμήσεων που περιλαμβάνονται στην Εισηγητική Έκθεση του Προϋπολογισμού 2018.
Το πρωτογενές αποτέλεσμα είναι πλεονασματικό ύψους 4.658 εκατ. ευρώ έναντι στόχου για πρωτογενές πλεόνασμα 3.074 εκατ. ευρώ το α’ ενδεκάμηνο του 2017.
Τα καθαρά έσοδα ανήλθαν σε 45.142 εκατ. ευρώ, μειωμένα κατά 146 εκατ. ευρώ ή 0,3% σε σχέση με τον στόχο. Αυτό οφείλεται στο ότι τα αυξημένα έναντι του στόχου καθαρά έσοδα του τακτικού προϋπολογισμού κατά 517 εκατ. ευρώ υπολείπονται των μειωμένων έναντι του στόχου εσόδων του ΠΔΕ κατά 664 εκατ. ευρώ.
Οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού ανήλθαν στα 45.905 εκατ. ευρώ, μειωμένες κατά 1.731 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου. Αυτό οφείλεται σχεδόν ισομερώς στις μειωμένες έναντι του στόχου δαπάνες του τακτικού προϋπολογισμού και του ΠΔΕ κατά 913 εκατ. ευρώ και 818 εκατ. ευρώ, αντίστοιχα.
Χρηματοπιστωτικός Τομέας
Οι καταθέσεις των νοικοκυριών και των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων αυξήθηκαν κατά 585 εκατ. ευρώ τον Οκτώβριο του 2017, έναντι αύξησης κατά 190 εκατ. ευρώ τον Σεπτέμβριο.
Οι καταθέσεις των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων μειώθηκαν κατά 85 εκατ. ευρώ τον Οκτώβριο του 2017, έναντι αύξησης κατά 420 εκατ. ευρώ τον Σεπτέμβριο. Από την άλλη, οι καταθέσεις των ασφαλιστικών επιχειρήσεων και των λοιπών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων αυξήθηκαν κατά 537 εκατ. ευρώ, έναντι μείωσης κατά 657 εκατ. ευρώ τον Σεπτέμβριο.
Στις 14 Δεκεμβρίου 2017 το ανώτατο όριο παροχής ρευστότητας προς την ελληνική οικονομία μέσω του μηχανισμού ELA ορίστηκε στα 24,8 δισεκ. ευρώ, μειωμένο κατά 1,0 δισεκ. ευρώ .
Οι τράπεζες πέτυχαν τους αναθεωρημένους επί το καλύτερο επιχειρησιακούς στόχους τόσο για το ύψος των ΜΕΑ όσο και των ΜΕΔ, καθώς αυτά είναι χαμηλότερα κατά 0,8% (ή 796 εκατ. ευρώ) και 0,1% (ή 89 εκατ. ευρώ) αντίστοιχα από το στόχο που είχε τεθεί, με τα ΜΕΑ να διαμορφώνονται στα 99,1 δισεκ. ευρώ και τα ΜΕΔ στα 70,2 δισεκ. ευρώ.
* Το ΕΝΑ (http://www.enainstitute.org)είναι ένα ανεξάρτητο, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ερευνητικό κέντρο. Αποτελεί ένα βήμα ελεύθερου διαλόγου και ένα χώρο δημιουργίας και διάδοσης εναλλακτικών ιδεών με τελικό στόχο το μετασχηματισμό τους σε εφαρμόσιμες θεωρίες και πολιτικές τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
