Σε ένα διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ανασφάλεια, ανταγωνισμό και ρευστότητα, η θέση των μικρών κρατών στην παγκόσμια σκηνή γίνεται ολοένα πιο επισφαλής.
Οι στρατηγικές ισορροπίες μεταβάλλονται, οι συμμαχίες δοκιμάζονται και η πίεση από τις μεγάλες δυνάμεις αυξάνεται. Στο πλαίσιο αυτό, ο Baldur Thorhallsson (Μπάλντουρ Θόρχαλσον), μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες διεθνώς στο αντικείμενο των Διεθνών Σχέσεων των Μικρών Κρατών, ιδρυτής του Κέντρου για τη Μελέτη των Μικρών Κρατών στο Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας, μιλάει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων για τα νέα δεδομένα.
«Οι μικρές χώρες που είναι στρατηγικά σημαντικές δέχονται ολοένα αυξημένη προσοχή από τις μεγάλες δυνάμεις. Και η τάση αυτή θα συνεχιστεί πιθανότατα και τα επόμενα χρόνια», τονίζει ο Ισλανδός καθηγητής, ο οποίος βρέθηκε την περασμένη εβδομάδα στη Θεσσαλονίκη, φιλοξενούμενος του Ινστιτούτου Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Αμυντικών Αναλύσεων του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
Πίεση ευθυγράμμισης και το δίλημμα «με εμάς ή εναντίον μας»
Σύμφωνα με τον ίδιο, τα μικρά κράτη βρίσκονται σήμερα ενώπιον πιο άμεσων διλημμάτων απ’ ό,τι στο παρελθόν. «Φαίνεται πως βρίσκονται υπό σημαντική πίεση από μεγαλύτερες δυνάμεις να συνεργαστούν στενά μαζί τους και να ακολουθήσουν την κατεύθυνσή τους», επισημαίνει ο δρ Thorhallsson, ο οποίος έχει συγγράψει βιβλία και δεκάδες επιστημονικά άρθρα για τις διεθνείς σχέσεις των μικρών κρατών, την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ασφάλεια, ενώ το έργο του έχει συγκεντρώσει αρκετές χιλιάδες ετεροαναφορές διεθνώς.
Η πίεση, όπως αναφέρει στη συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, προέρχεται πρωτίστως από τις Ηνωμένες Πολιτείες, -«τον στενότερο σύμμαχό τους», αλλά όχι μόνο. «Η Ρωσία και η Κίνα επιδεικνύουν αυξημένο ενδιαφέρον», υπογραμμίζει.
Το αποτέλεσμα είναι ένας νέος ανταγωνισμός επιρροής που συχνά οδηγεί σε απόλυτους όρους: «Υποχρεώνονται (τα μικρά κράτη) ολοένα και περισσότερο να επιλέξουν ανάμεσα σε ανταγωνιστικές δυνάμεις… ή είστε μαζί μας ή εναντίον μας». Γι’ αυτό και ο ίδιος πιστεύει «όλο και περισσότερο, ότι πρέπει να πάρουν θέση. Μια καθαρή θέση. Μια ξεκάθαρη στάση».
Η Θεωρία του Καταφυγίου (Shelter Theory) πιο επίκαιρη από ποτέ
To ερευνητικό έργο του Ισλανδού καθηγητή, σήμερα, επικεντρώνεται στη διαχείριση της κρίσης της πανδημίας Covid19 στις σκανδιναβικές χώρες, τις αντιδράσεις μικρών κρατών στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, καθώς και τη συνεχή ανάπτυξη της Θεωρίας Καταφυγίου (Shelter Theory).
Ερωτηθείς, αν η θεωρία του περί «καταφυγίου» εξακολουθεί να ισχύει, η απάντηση είναι κατηγορηματική: «Ποτέ δεν είχαν (τα μικρά κράτη) μεγαλύτερη ανάγκη από καταφύγιο». Ακόμη κι αν δεν βρισκόμαστε σε πόλεμο, δεν ζούμε σε ειρηνικούς καιρούς», σημειώνει, επισημαίνοντας πως ο εγγυήσεις ασφαλείας αποκτούν καθοριστική σημασία: «Οι εγγυήσεις ασφαλείας δεν ήταν ποτέ πιο σημαντικές για τα ευρωπαϊκά κράτη».
Το παράδειγμα της Ισλανδίας είναι ενδεικτικό: «Η Ισλανδία αντιμετωπίζει τώρα κυρώσεις από την ΕΕ σε ορισμένα προϊόντα», λέει και προσθέτει πως η ουσία είναι πως σε έναν ασταθή κόσμο, το «λίγο καταφύγιο» δεν αρκεί: «Ή είσαι πλήρως προστατευμένος… ή δεν είσαι. Γιατί είναι είτε το ένα είτε το άλλο».
Γι’ αυτό και προειδοποιεί: «Οι φιλικές ομιλίες και τα ωραία λόγια της Κυριακής δεν προσφέρουν τίποτα στα μικρά κράτη. Απαιτούνται σαφείς δεσμεύσεις… ότι θα προσφέρουν (τα μεγάλα κράτη) βοήθεια άμεσα».
Ο Ισλανδός καθηγητής θεωρεί πως τα μικρά κράτη έχουν στρατηγικά εργαλεία ώστε να καταστούν απαραίτητα. «Να ενισχύσουν τη γνώση τους… να βρουν τη δική τους εξειδίκευση… να γίνουν αναντικατάστατα», προτρέπει, επισημαίνοντας, παράλληλα, πως είναι απαραίτητη -είναι το «κλειδί», όπως λέει- η θεσμική θωράκιση, μέσω δεσμευτικών συμφωνιών: «Να είναι όλα γραπτά… ώστε ο μεγαλύτερος εταίρος να μη μπορέσει να καταχραστεί τη θέση του».
Το 2035 και οι κρίσεις που θα δοκιμάσουν τα μικρά κράτη
Για τα μικρά νησιωτικά κράτη του κόσμου, η μεγαλύτερη απειλή είναι ήδη εδώ. «Για πολλά μικρά νησιωτικά κράτη… η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας… συνιστούν τεράστια απειλή για την ίδια την επιβίωση», τονίζει ο Ισλανδός καθηγητής. Για την Ευρώπη όμως, όπως λέει, ο κίνδυνος βρίσκεται αλλού: «Η Ουάσινγκτον υιοθετεί τις απόψεις της Μόσχας για την Ουκρανία… υποστηρίζοντας τη ρωσική θέση. Και, μάλιστα, ψηφίζοντας μαζί με τη Ρωσία… απέναντι στους Ευρωπαίους εταίρους της».
Το σενάριο συνεργασίας Τραμπ-Πούτιν είναι γι’ αυτόν πιθανότητα που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη: «Πρέπει να προετοιμαστούμε για το ενδεχόμενο να συνεργαστούν στενότερα η κυβέρνηση Τραμπ και η κυβέρνηση Πούτιν», προειδοποιεί, εξηγώντας πως μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν «ισχυρό πλήγμα για τα μικρά κράτη». Και ήδη βλέπει ενδείξεις: «Αρχίζω να ανησυχώ ότι η Ουάσινγκτον δεν θα αντιταχθεί… σε ό,τι κάνει ο Πούτιν στη Γεωργία ή στη Μολδαβία». Η αποδυνάμωση του διεθνούς δικαίου αγγίζει τον πυρήνα της ύπαρξης των μικρών κρατών: «Μόλις οι μεγάλες δυνάμεις ξεφεύγουν χωρίς να σέβονται το διεθνές δίκαιο… ταρακουνούνται τα θεμέλια ύπαρξης των μικρών κρατών».
Πέρα από τις άμεσες γεωπολιτικές πιέσεις, ο συνομιλητής επισημαίνει ότι τα μικρά κράτη οφείλουν να αναπτύξουν μια πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική κουλτούρα. Όπως παρατηρεί, η συζήτηση για την ασφάλεια στις μικρές χώρες συχνά επικεντρώνεται στις τρέχουσες εξελίξεις, χωρίς όμως να διαμορφώνεται μια συνεκτική στρατηγική που να υπερβαίνει τις κυβερνητικές θητείες ή τις συγκυριακές συμμαχίες. Αυτό, λέει, αποτελεί μειονέκτημα σε έναν κόσμο όπου οι μεγάλες δυνάμεις λειτουργούν με ορίζοντα δεκαετιών.
Την ίδια στιγμή, αναδεικνύει τον ρόλο της κοινωνικής συνοχής ως παράγοντα στρατηγικής ισχύος. Η αντίληψη του κοινού για το τι σημαίνει «κυριαρχία» ή «εξάρτηση» επηρεάζει καθοριστικά τη δυνατότητα των κυβερνήσεων να λαμβάνουν ρεαλιστικές αποφάσεις. Σε περιόδους πολώσεων και εύκολων συνθημάτων, οι μικρές χώρες συχνά παρασύρονται σε εθνικιστικούς υπερθεματισμούς που δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές τους δυνατότητες.
Όπως τονίζει, η έννοια της κυριαρχίας σήμερα δεν ταυτίζεται με την αυτάρκεια -- αντιθέτως, εξαρτάται από την ικανότητα μιας χώρας να εντάσσεται σε δομές που ενισχύουν την ασφάλεια και την οικονομική της σταθερότητα.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στο πεδίο της τεχνολογίας και των υποδομών. Οι μικρές χώρες, επισημαίνει, είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε κυβερνοεπιθέσεις, σε χειραγώγηση πληροφοριών και σε διακοπές κρίσιμων δικτύων. Χωρίς συμμαχίες και μηχανισμούς κοινής άμυνας, η προστασία τους είναι πρακτικά αδύνατη. Αυτό, εξηγεί, αποτελεί έναν ακόμη λόγο για τον οποίο η προσήλωση σε διεθνείς θεσμούς δεν είναι πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα.
Τέλος, υπογραμμίζει ότι οι μικρές χώρες πρέπει να επενδύσουν συστηματικά στην κατανόηση των περιφερειακών τάσεων: από τη δημογραφική συρρίκνωση στα Βαλκάνια μέχρι την αυξανόμενη σημασία της Ανατολικής Μεσογείου. «Η στρατηγική αδράνεια», σημειώνει, «είναι συχνά πιο επικίνδυνη από μια λανθασμένη στρατηγική». Για τα μικρά κράτη, το να μείνουν αδρανή σε έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα θα μπορούσε να αποδειχθεί μοιραίο.
Συζήτηση στο ΠΑΜΑΚ για τα μικρά κράτη και την κρίση στην Ουκρανία
Πέραν της ανοιχτής συζήτησης στο ΙΔΕΑΑ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με προσκεκλημένο τον Baldur Thorhallsson, επί ένα διήμερο τριάντα ακαδημαϊκοί, διπλωμάτες, στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, διαμορφωτές πολιτικής από 17 χώρες συζήτησαν για το σημαντικό θέμα των αλλαγών στο διεθνές στρατηγικό περιβάλλον μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και πώς αντιμετώπισαν τα μικρά κράτη την εισβολή.
Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Ρεβέκκα Παιδή, «πρόκειται για μια σημαντική συζήτηση που οφείλουμε να κάνουμε σε ακαδημαϊκό επίπεδο και στην εφαρμοσμένη πολιτική, πόσο και πώς έχει αλλάξει το στρατηγικό περιβάλλον το τελευταίο διάστημα και πώς θα αντιμετωπίσουμε τις πολλές προκλήσεις των επόμενων χρόνων. Το ότι αυτή η συζήτηση γίνεται στο ΙΔΕΑΑ, το γεγονός ότι ο Baldur Thorhallsson και άλλοι κορυφαίοι ακαδημαϊκοί στη μελέτη των μικρών κρατών συναντήθηκαν στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας αναδεικνύει τη θέση που κατέχουμε στην κοινότητα της μελέτης των μικρών κρατών και τη συνεισφορά μας. Τα τελευταία χρόνια έχουμε φιλοξενήσει πολλές διεθνείς διοργανώσεις σε συνεργασία με διεθνείς φορείς όπως η European International Studies Association, η European Initiative for Security Studies. Η εξωστρέφεια και η δυνατότητα να συμμετέχουμε στις διεθνείς συζητήσεις για την εξέλιξη της επιστήμης μας είναι προτεραιότητα. Η νέα συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας διευρύνει ακόμη περισσότερο τους ορίζοντες μας».
