Σπάνια ακούς κάποιον να λέει κάτι όπως «συγγνώμη που άργησα, έπρεπε να είχα ξεκινήσει νωρίτερα». Αντ’ αυτού, το πιο πιθανό είναι να ακούσεις κάτι όπως «συγγνώμη που άργησα, αλλά είχε τρομερή κίνηση» ή «θα ήμουν στην ώρα μου, αλλά έπρεπε να σταματήσω στο τάδε κατάστημα και είχε τεράστια ουρά». Αυτό συμβαίνει επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν την ουσιώδη διαφορά μεταξύ αιτιολογίας και δικαιολογίας.
Με την αιτιολόγηση -ή απλώς την εξήγηση- αποδεχόμαστε την πλήρη ευθύνη για ένα λάθος, ενώ με τη δικαιολογία ρίχνουμε αλλού την ευθύνη ή ελαχιστοποιούμε τη δική μας και προσπαθούμε να αποφύγουμε συνέπειες.
Οι εξηγήσεις είναι ζωτικής σημασίας για την επανόρθωση των σχέσεών μας και το να μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Οι δικαιολογίες, από την άλλη πλευρά, το μόνο που κάνουν είναι να μας κρατούν πίσω. Το να προσπαθείς να πείσεις τους άλλους -ή τον ίδιο σου τον εαυτό- γιατί οι ελλείψεις ή οι αδυναμίες σου είναι δικαιολογημένες, μπορεί να είναι εντελώς αυτοκαταστροφικό. Παρά τα προβλήματα που συνεπάγονται οι δικαιολογίες, για πολλούς ανθρώπους έχουν γίνει κοινός τόπος.
Ένας πολύ κοινός αμυντικός μηχανισμός
Όταν τα μικρά παιδιά «πιάνονται στα πράσα» να κάνουν κάποια αταξία, συχνά κατηγορούν κάποιον άλλο τριγύρω: «αυτός μου είπε να το κάνω». Οι δικαιολογίες των ενηλίκων είναι κάπως πιο ραφιναρισμένες εκδόσεις αυτής της παιδιάστικης απάντησης. Είτε ένας φοιτητής λέει στον καθηγητή του «δε μπόρεσα να ολοκληρώσω την εργασία γιατί χάλασε ο υπολογιστής μου», είτε ένας άνδρας λέει στη σύζυγό του «δε μπορούσα να φύγω νωρίτερα από το πάρτι, γιατί ο φίλος μου επέμενε συνεχώς να μείνω κι άλλο», το τελικό μήνυμα είναι το ίδιο: «δεν έφταιγα εγώ».
Κάποιες φορές οι άνθρωποι υποθέτουν ότι οι δικαιολογίες θα τους βοηθήσουν να αποφύγουν τις συνέπειες. Λέγοντας «δεν πρέπει να κατηγορηθώ», περιμένουν οι άλλοι να τους λυπηθούν και να μην τους επιρρίψουν ευθύνες. Δυστυχώς, οι δικαιολογίες μπορεί να γίνουν τρόπος ζωής για κάποιους ανθρώπους, που ίσως επιμένουν ότι τα πάντα, από το έντονο άγχος τους έως την κακή παιδική τους ηλικία, τους εμποδίζουν να επιτύχουν τους στόχους τους.
Καλύπτοντας όμως κάθε φορά τα λάθη σου με μία δικαιολογία, τελικά βλάπτεις τις σχέσεις σου, τη φήμη και την υπόληψή σου. Πώς μπορεί κάποιος να σε εμπιστευτεί ότι θα κάνεις κάτι καλύτερο την επόμενη φορά, εάν ισχυριστείς ότι το σημερινό λάθος σου ήταν τελείως έξω από τον έλεγχό σου; Πριν προσπαθήσεις να πείσεις κάποιον ότι δεν θα επιτρέψεις να ξανασυμβεί αυτό το λάθος, πρέπει να έχεις αναλάβει την προσωπική σου ευθύνη για τη συμπεριφορά σου.
Προσωρινή ανακούφιση άβολων συναισθημάτων
Ο ισχυρισμός ότι δεν είχες επιλογή, μειώνει τη συναισθηματική δυσφορία βραχυπρόθεσμα, σύμφωνα με μελέτη του 2014 (Journal of Consumer Research). Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η αποφυγή της ευθύνης ανακουφίζει προσωρινά συναισθήματα ντροπής, ενοχής και φόβου.
Όπως προέκυψε από την έρευνα, όταν οι άνθρωποι δικαιολογούσαν τη συμπεριφορά τους, λέγοντας ότι «πιέστηκαν» ή «αναγκάστηκαν» να ενδώσουν σε ένοχες απολαύσεις, βίωναν λιγότερα αρνητικά συναισθήματα. Όταν οι συμμετέχοντες, για παράδειγμα, δέχονταν πίεση από άλλους να χαλάσουν τη δίαιτά τους, ήταν λιγότερο πιθανό να ανησυχήσουν για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες του ότι «το παράκαναν», διότι ήταν πεπεισμένοι ότι «έπρεπε» να το κάνουν. Όταν όμως τους είχαν δοθεί επιλογές χωρίς την ίδια πίεση, όσοι ενέδωσαν αισθάνθηκαν τύψεις.
Είναι ξεκάθαρο λοιπόν, ότι κατηγορώντας άλλους για τις επιλογές σου ανακουφίζεσαι ευκολότερα από τα άβολα συναισθήματα που συνεπάγεται η αποδοχή της ευθύνης. Είναι όμως δυνατό, αντί να προσπαθούμε να αποφύγουμε τα άβολα συναισθήματα, να δυναμώσουμε ψυχο-νοητικά, έτσι ώστε να μπορούμε να ανεχόμαστε αυτή τη δυσφορία.
Δημιούργησε αποτελέσματα, όχι δικαιολογίες
Μπορούμε να μαθαίνουμε από τα λάθη μας, αναζητώντας εξηγήσεις. Δέξου την πλήρη ευθύνη για τον τρόπο που σκέφτεσαι, αισθάνεσαι και συμπεριφέρεσαι, χωρίς να κατηγορείς άλλους ανθρώπους ή περιστάσεις. Μη χάνεις πολύτιμο χρόνο και ενέργεια προσπαθώντας να δικαιολογήσεις το γιατί δεν θα πρέπει να θεωρηθείς υπεύθυνος.
Εξέτασε τον δικό σου ρόλο στα προβλήματα. Αφιέρωσε χρόνο να ανακαλύψεις που ακριβώς «πήρες τη λάθος στροφή», έτσι ώστε να μπορείς να χρησιμοποιήσεις αυτή την πληροφορία για να βελτιωθείς. Όντας σε θέση να πεις «ναι, ήταν δικό μου λάθος. Και να τι θα κάνω για να αποφύγω το ίδιο λάθος την επόμενη φορά», αυξάνεις τις πιθανότητες επιτυχίας σου.
*Πηγή: Psychology Today
Το άρθρο (που δημοσιεύεται σε ελεύθερη απόδοση) είναι της Amy Morin, ψυχοθεραπεύτριας και συγγραφέως του βιβλίου «13 Things Mentally Strong People Don’t Do», το οποίο έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 20 γλώσσες.
