Την ώρα που το spread ιταλικών/γερμανικών ομολόγων ξεπερνά το 3%, έχοντας διπλασιασθεί μέσα σε δύο εβδομάδες, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σπάει τη σιωπή της για την ιταλική κρίση, στέλνοντας στην Ρώμη ένα αυστηρό μήνυμα: «Μπορούμε να σας σώσουμε, αλλά θα χρειασθεί ένα μνημόνιο».
Ως Ιταλός και πρώην διοικητής της Τράπεζας της Ιταλίας, ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, αποφεύγει ως τώρα να σχολιάσει τα προβλήματα της πατρίδας του. Το μήνυμα προς την Ρώμη ανέλαβε να περάσει ο απερχόμενος αντιπρόεδρος της ΕΚΤ, ο Πορτογάλος Βίκτορ Κονστάντσιο, που μίλησε στο γερμανικό “Spiegel”, ξεκαθαρίζοντας ενώπιον και του γερμανικού κοινού ότι η Φρανκφούρτη δεν πρόκειται να επιφυλάξει ειδική μεταχείριση στην Ιταλία.
Ο προερχόμενος από τον ευρωπαϊκό Νότο κεντρικός τραπεζίτης έδειξε ιδιαίτερη αφοσίωση στην τήρηση των κανόνων. Κλήθηκε από το “Spiegel” να σχολιάσει τη μεγάλη αύξηση του risk premium των ιταλικών ομολόγων και να πει «σε ποιο σημείο θα παρέμβει και πάλι η ΕΚΤ, όπως έκανε το 2012».
«Θα ήθελα να τονίσω», τόνισε ο Κονστάντσιο, «ότι κάθε παρέμβαση θα πρέπει να συμβάλλει στην εκπλήρωση της αποστολής μας και υπόκειται σε όρους. Το πρόγραμμα OMP (Outright Monetary Transactions) για την παρέμβαση σε εθνικές αγορές ομολόγων ευάλωτων χωρών μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο αν η ενδιαφερόμενη χώρα συμφωνήσει σε ένα πρόγραμμα προσαρμογής. Οι κανόνες είναι πολύ σαφείς σε αυτό το θέμα. Όλοι πρέπει να το θυμούνται».
«Συνεπώς», ερωτά ο δημοσιογράφος του “Spiegel”, «αν η Ιταλία θέλει να παρακάμψει τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ε.Ε., δεν θα μπορεί κατ’ ανάγκη να υπολογίζει στη βοήθεια της ΕΚΤ»; «Θα πω μόνο ότι η Ιταλία γνωρίζει τους κανόνες. Θα πρέπει ίσως να ρίξει άλλη μία, προσεκτική ματιά στους κανόνες», απαντά ο Κονστάντσιο.
Η αποκρυπτογράφηση των απαντήσεων του κεντρικού τραπεζίτη έχει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς ανοίγει και πάλι μια μεγάλη συζήτηση, που άρχισε στην Ευρώπη ήδη από την περίοδο του πρώτου προγράμματος διάσωσης της Ελλάδας, με κεντρικό ερώτημα: είναι η Ιταλία πολύ μεγάλη για να καταρρεύσει, αλλά και πολύ μεγάλη για να διασωθεί με δάνεια από τους εταίρους της;
Το πρόγραμμα OMT
Στις 26 Ιουλίου 2012, όταν το spread των ιταλικών ομολόγων είχε εκτιναχθεί στις 540 μονάδες βάσης (5,4%), ο Μάριο Ντράγκι έδωσε μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα, που φάνηκε αργότερα ότι έπεισε τις αγορές πως υπάρχει τρόπος ακόμη και να διασωθεί η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης, με την τρίτη μεγαλύτερη αγορά κρατικών ομολόγων του κόσμου.
«Θα κάνουμε ό,τι χρειασθεί για να σωθεί το ευρώ», δήλωσε τότε ο Ιταλός κεντρικός τραπεζίτης και, αμέσως μετά, η ΕΚΤ παρουσίασε το πρόγραμμα που θα μπορούσε να τεθεί σε εφαρμογή ακόμη και για να διασωθεί μια τόσο μεγάλη οικονομία, όπως η ιταλική: πρόκειται για το πρόγραμμα OMT, που από τότε έχει μείνει στα συρτάρια της ΕΚΤ, χωρίς να χρησιμοποιηθεί, αλλά η ύπαρξή του, έστω και στα χαρτιά, έπεισε τις αγορές ότι μεγάλες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, δεν θα κινδύνευαν να βρεθούν εκτός ευρωζώνης, επειδή δεν θα υπήρχαν διαθέσιμοι πόροι από τα κράτη μέλη για να χορηγηθούν δάνεια.
Το πρόγραμμα OMT είναι απλό στη σύλληψή του: εκεί όπου είναι πρακτικά δύσκολο να χορηγηθούν δάνεια διάσωσης από την ευρωζώνη, η ΕΚΤ μπορεί, ουσιαστικά, να τυπώσει χρήμα για να αγοράσει από την πρωτογενή αγορά ομόλογα της χώρας που βρίσκεται σε κίνδυνο κατάρρευσης, εφόσον αυτή συμφωνήσει σε ένα πρόγραμμα προσαρμογής (μνημόνιο) με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Ο Ντράγκι υποσχέθηκε, με άλλα λόγια, ότι η ΕΚΤ μπορεί να καταστρατηγήσει τον αυστηρό κανόνα που απαγορεύει την παροχή νομισματικής χρηματοδότησης στα κράτη (τύπωμα χρήματος για να καλυφθούν ελλείμματα), εφόσον όμως η ενδιαφερόμενη χώρα, ακόμη και μια χώρα με το «εκτόπισμα» και τον ιστορικό ρόλο της Ιταλίας, δεσμευθεί με ένα μνημόνιο.
Απαραίτητη προϋπόθεση για να ενεργοποιηθεί ένα πρόγραμμα OMT, εκτός από την αποδοχή μνημονίου, είναι να κριθεί ότι οι αγορές ομολόγων είναι απαραίτητες για να εξυπηρετηθούν οι σκοποί της νομισματικής πολιτικής, ώστε να μη θεωρηθεί ότι η ΕΚΤ ξεφεύγει από το πλαίσιο της αποστολής της και μπαίνει στα χωράφια της δημοσιονομικής πολιτικής.
Αυτή η προϋπόθεση, στην περίπτωση της Ιταλίας, καλύπτεται απόλυτα. Οι ιταλικές τράπεζες έχουν τα περισσότερα προβληματικά δάνεια στην ευρωζώνη και μεγάλες θέσεις σε ιταλικά ομόλογα, ακόμη και μετά τις μαζικές αγορές ιταλικών ομολόγων από την ΕΚΤ και την Τράπεζα της Ιταλίας, που έχουν μεταφέρει στα χαρτοφυλάκια του Ευρωσυστήματος περίπου το 20% των ιταλικών ομολόγων. Εύλογα, λοιπόν, η ΕΚΤ μπορεί να ισχυρισθεί ότι η ενεργοποίηση του OMT για την Ιταλία αποσκοπεί στην αποτροπή μιας σοβαρής τραπεζικής κρίσης στην ευρωζώνη.
Αχρείαστο να' ναι...
Όλοι, βεβαίως, εύχονται να μη χρειασθεί να αρχίσουν συζητήσεις μεταξύ Ρώμης-Βρυξελλών-Φρανκφούρτης για την ενεργοποίηση του OMT και για το ιταλικό μνημόνιο, αφού αυτό θα σημαίνει ότι η Ιταλία θα βρεθεί στο χείλος της καταστροφής.
Τα εργαλεία νομισματικής πολιτικής που ήδη χρησιμοποιούνται, όπως το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά (ποσοτική χαλάρωση) και τα μηδενικά επιτόκια χορήγησης ρευστότητας στις τράπεζες, ελπίζουν όλοι ότι θα είναι αρκετά για να μη χρειασθεί να φθάσει η Ιταλία στην έσχατη ανάγκη για την ενεργοποίηση του OMT. Ο Ντράγκι επινόησε το OMT για να πείσει τις αγορές ότι στην ευρωζώνη δεν υπάρχουν αδιέξοδα, αλλά και ο ίδιος, πιθανότατα, θα προτιμούσε να μη χρειασθεί ποτέ να ενεργοποιηθεί…
