Η βασική δομική αδυναμία της ελληνικής οικονομίας είναι η μη ανάπτυξη τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής και η γενικότερη ασθενική ανάπτυξη, επισημαίνει το ΚΕΠΕ στην έκθεσή του με θέμα τα ζητήματα παραγωγικότητας και τους κοινωνικούς προσδιοριστικούς παράγοντες.
Η βασική αυτή έλλειψη οδηγεί στην ύπαρξη ενός διαχρονικού κενού στο εμπορικό ισοζύγιο, καθώς το σύνολο των επενδύσεων σε μηχανολογικό εξοπλισμό αναγκαστικά εισάγεται από το εξωτερικό, με αποτέλεσμα το εμπορικό ισοζύγιο να παραμένει σε μόνιμο έλλειμμα από τον 19ο έως και τον 21ο αιώνα.
Η διαχρονική αυτή ανάγκη για εισαγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών, σε συνδυασμό με ένα σύνολο άλλων παραγόντων, οδηγεί με τη σειρά της την ελληνική οικονομία σε κύκλους υπερχρέωσης και χρεοκοπίας, καθώς και στη διαχρονική διαφυγή εργατικού δυναμικού στο εξωτερικό.
Παράλληλα, η βασική αυτή συνθήκη λειτουργίας της ελληνικής οικονομίας έχει χαρακτηριστεί και ως «διαρθρωτική ανισορροπία ή δυσαναλογία» ανάμεσα στην εγχώρια ζήτηση και προσφορά για κεφαλαιουχικά αγαθά.
Ακόμη, η βασική αυτή διαρθρωτική ανισορροπία αποτελεί σε τελική ανάλυση το κύριο εμπόδιο στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας, ενώ η κάτω του μέγιστου δυνατού ρυθμού ανάπτυξη της παραγωγικότητας με τη σειρά της ανατροφοδοτεί και επιτείνει τη διαρθρωτική ανισορροπία, καθιστώντας τα εγχώρια αγαθά μη διεθνώς ανταγωνιστικά.
Πιο συγκεκριμένα, σημειώνει το ΚΕΠΕ, η διαρθρωτική ανισορροπία της ελληνικής οικονομίας οδηγεί είτε στην άμεση έλλειψη παγίου κεφαλαίου, είτε στην ανάγκη ενός ολοένα και διευρυνόμενου εξωτερικού δανεισμού για την κάλυψη των εισαγωγών κεφαλαιουχικών αγαθών.
Η πρώτη περίπτωση έχει ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση άμεσα χαμηλότερων ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, ενώ η δεύτερη αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο ενός πιστωτικού γεγονότος και ενός sudden stop στις εισροές κεφαλαίου, με αποτέλεσμα πάλι τη διαμόρφωση μεσομακροπρόθεσμα χαμηλότερων ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης.
Για τη διαφυγή από αυτόν τον κύκλο αρνητικής ανατροφοδότησης, ο οποίος αποτελεί κύριο εμπόδιο στη διαχρονική άνοδο του εισοδήματος στο σύνολο της οικονομίας, είναι απαραίτητη η δράση σε δύο κύριους και άμεσα συνδεδεμένους άξονες, αφενός τη διεύρυνση του εγχώριου τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής και αφετέρου την ενίσχυση της παραγωγικότητας της ελληνικής οικονομίας.
Η επίδραση της διεύρυνσης του εγχώριου τομέα παραγωγής μέσων παραγωγής στο σύνολο της οικονομίας έγινε αντικείμενο εξέτασης στο δεύτερο κεφάλαιο αυτή της μελέτης.
Το ΚΕΠΕ παρατηρεί ότι στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας, διαπιστώνεται ότι μια αύξηση του προϊόντος στον τομέα της βιομηχανίας κατά 10% οδηγεί σε αύξηση του συνολικού προϊόντος κατά 4%, σε μια αύξηση της παραγωγικότητας στη βιομηχανία κατά 8%, και σε μια αύξηση της παραγωγικότητας στο σύνολο της οικονομίας κατά 3,5%.
Με δεδομένο, δε, ότι διαχρονικά ο τομέας της βιομηχανίας απασχολεί περίπου στο 20% του συνόλου των εργαζομένων, μπορούμε να διακρίνουμε ότι η επίδρασή του είναι σημαντικότερη του μεγέθους του και συνεπώς μπορεί να χαρακτηριστεί ως «μηχανή ανάπτυξης», τονίζεται στην έκθεση.
Μεγέθυνση συντελεστών παραγωγής
Κύρια παράμετρος σε οποιοδήποτε πρόγραμμα ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας πρέπει να είναι, πέρα από τη μεγέθυνση των συντελεστών παραγωγής, η ενίσχυση της παραγωγικότητας της ελληνικής οικονομίας.
Έχοντας ως δεδομένες τις σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα καθορισμένες τάσεις στα δημογραφικά μεγέθη και τις δυσαναλογίες της ελληνικής οικονομίας, έχει σημασία να σημειώσουμε ότι, ανάμεσα στους παράγοντες που επιδρούν μακροχρόνια στην ανάπτυξη, η παραγωγικότητα αποτελεί την καθοριστική παράμετρο για τη διαχρονική άνοδο του εισοδήματος στο σύνολο της οικονομίας.
Ειδικότερα, εξετάζοντας την επίδραση του κεφαλαίου, της εργασίας και της συνολικής παραγωγικότητας διαπιστώνεται ότι διαχρονικά η συνολική παραγωγικότητα συνεισφέρει περίπου το 40%, η εργασία το 10% και το απόθεμα κεφαλαίου το 50% της μεταβολής του συνολικού προϊόντος.
Τα φρένα και οι επιταχυντές
Εξετάζοντας τους «μακροοικονομικούς» παράγοντες, διακρίνουμε ότι οι σχετικές τιμές της ενέργειας και ο βαθμός ανοίγματος της οικονομίας στο εξωτερικό εμπόριο δεν φαίνονται να έχουν στατιστικά σημαντική επίδραση, ενώ αντίθετα ο πληθωρισμός και οι δημόσιες δαπάνες έχουν στατιστικά σημαντική αρνητική επίδραση.
Ειδικότερα, μια αύξηση του πληθωρισμού κατά 10% οδηγεί σε μία μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας κατά 0,9%, ενώ μια αντίστοιχη αύξηση των δημοσίων δαπανών οδηγεί σε μια μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας κατά 4,4%.
Τέλος, εξετάζοντας τους «δομικούς» παράγοντες, παρατηρούμε ότι μια αύξηση του μεριδίου της απασχόλησης στη βιομηχανία στο σύνολο της απασχόλησης κατά 10% οδηγεί σε μια αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας κατά 2,4%.
Οι βασικές προτάσεις πολιτικής για τη βελτίωση της παραγωγικότητας της ελληνικής οικονομίας που προκύπτουν από τη μελέτη του ΚΕΠΕ είναι οι ακόλουθες:
- Πρώτον, η ενίσχυση του κλάδου της βιομηχανίας γενικά και ειδικά του κλάδου παραγωγής κεφαλαιουχικών αγαθών, μέσω της κατεύθυνσης επενδύσεων με σκοπό την άρση μιας βασικής διαρθρωτικής ανισορροπίας της ελληνικής οικονομίας. Για τον σκοπό αυτό έχουμε ήδη αναφέρει τη σημασία του εργαλείου του οικονομικού προγραμματισμού, αλλά αυτό δεν αναιρεί τη σημασία άλλων παραμέτρων όπως της προώθησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για την ενίσχυση του ανταγωνισμού, της διαμόρφωσης μιας κατάλληλης και σταθερής φορολογικής πολιτικής, της βελτίωσης της πρόσβασης στον δανεισμό, της επίτευξης καλής διακυβέρνησης, της επένδυσης σε υποδομές, έρευνα και ανάπτυξη, ανθρώπινο κεφάλαιο, κ.ά.
- Δεύτερον, η μείωση της ανεργίας και η διαμόρφωση στόχου για την πλήρη αξιοποίηση του δυνητικού εργατικού δυναμικού, με ταυτόχρονες παρεμβάσεις στην κατεύθυνση ενίσχυσης των δεξιοτήτων των εργαζομένων, με σκοπό τον περιορισμό των αρνητικών επιδράσεων της γήρανσης και της μείωσης του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας.
- Τρίτον, η προσήλωση στη δημοσιονομική και νομισματική σταθερότητα ως όρος προϋπόθεσης της βιώσιμης ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας.
