Ηχηρό καμπανάκι κινδύνου για την οικονομική κατάσταση και μελλοντική πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης κρούει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο. Στην έκθεσή του, που έδωσε στη δημοσιότητα, καταγράφει μια πρωτοφανή εκτόξευση του χρέους της ΕΕ, το οποίο ανήλθε στο 2023 στο ιλιγγιώδες ποσό των 543 δισ.ευρώ.
Εξέχουσα σημασία έχει η κεντρική επισήμανση που κάνουν οι συντάκτες της έκθεσης και αφορά την αυξητική τάση που εμφάνισαν οι παρατυπίες που γίνονται με το Ταμείο Ανάκαμψης. Οι παρατυπίες εντοπίζονται σε τμήμα του ποσού των 48 δισ. ευρώ που δαπανήθηκε στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), του κύριου πυλώνα του Ταμείου της ΕΕ για την ανάκαμψη μετά την πανδημία (NextGenerationEU). Το ΕΕΣ ανίχνευσε πληρωμές για τις οποίες δεν πληρούνταν όλες οι προϋποθέσεις, καθώς και αδυναμίες στα συστήματα δικλείδων των κρατών μελών.
Αναφορικά με το χρέος της ΕΕ, αυτό αυξάνεται και επιβαρύνει όλο και περισσότερο τα οικονομικά της Ενωσης. Το συνολικό ύψος των εκκρεμών αναλήψεων υποχρεώσεων, που εάν δεν αποδεσμευθούν αντιπροσωπεύουν μελλοντικά χρέη, στα τέλη του 2023 έφθασε στο πρωτοφανές ποσό των 543 δισ. ευρώ (από 452,8 δισ. ευρώ το 2022). Εν τω μεταξύ, το χρέος της ΕΕ εκτινάχθηκε το 2023, φθάνοντας στα 458,5 δισ. ευρώ (από 348 δισ. ευρώ το 2022, αύξηση κατά 32%), κυρίως λόγω του δανεισμού 268,4 δισ. ευρώ για το Ταμείο Ανάκαμψης. Το χρέος της ΕΕ είναι πλέον διπλάσιο απ' ό,τι το 2021 (όταν ανερχόταν σε 236,7 δισ. ευρώ). Αυτό σημαίνει ότι η ΕΕ είναι πλέον ένας από τους μεγαλύτερους εκδότες χρεωστικών τίτλων στην Ευρώπη, ενώ δεν είναι σαφές αν η πρόταση της Επιτροπής για τους ιδίους πόρους θα εξασφαλίσει επαρκή έσοδα για την αποπληρωμή του χρέους του Ταμείου Ανάκαμψης.
Τα δε πρόσθετα έξοδα, που συνεπάγονται τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης, εκτιμάται ότι κυμαίνονται μεταξύ 17 και 27 δισ. ευρώ. Το ΕΕΣ επισημαίνει επίσης ότι ο υψηλός πληθωρισμός εξακολουθεί να ταλαιπωρεί τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Εκτίμησή του είναι ότι, μέχρι το τέλος του 2025, ο προϋπολογισμός της ΕΕ θα μπορούσε να χάσει σχεδόν το 13% της αγοραστικής του δύναμης. Στο τέλος του 2023, το συνολικό άνοιγμα του προϋπολογισμού της ΕΕ, με το οποίο μετράται ο κίνδυνος που συνδέεται με τις εγγυήσεις από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και τις ενδεχόμενες υποχρεώσεις, ανερχόταν σε 298 δισ. ευρώ (έναντι 248,3 δισ. ευρώ το 2022).
Οι κίνδυνοι από τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας
Σε ό,τι αφορά τη χρηματοδοτική βοήθεια της ΕΕ στην Ουκρανία, το ΕΕΣ σημειώνει ότι υπερδιπλασιάστηκε το 2023 (από 16 δισ. ευρώ σε 33,7 δισ. ευρώ) και προειδοποιεί ότι η μετάθεση στο μέλλον των κινδύνων πιθανής αθέτησης υποχρεώσεων εξόφλησης δανείων θα μπορούσε να θέσει υπό πίεση τον ενωσιακό προϋπολογισμό. Επιπλέον, υπογραμμίζονται οι σοβαροί κίνδυνοι που εγκυμονεί η διευκόλυνση για την Ουκρανία που δημιουργήθηκε το 2024, με στόχο την παροχή πρόσθετης χρηματοδοτικής στήριξης ύψους μέχρι και 33 δισ. ευρώ με τη μορφή δανείων, για την περίοδο 2024-2027, η οποία δεν απαιτεί οποιαδήποτε πρόβλεψη.
Οι παράτυπες δαπάνες
Παράλληλα, το ΕΕΣ εκτιμά το ποσοστό σφάλματος στις δαπάνες του προϋπολογισμού της ΕΕ στο 5,6% το 2023 (από 4,2% το 2022 και 3,0% το 2021). Αξίζει να σημειωθεί ότι το εκτιμώμενο επίπεδο σφάλματος συγκρίνεται με το όριο του 2%, που έχει οριστεί ως το ποσοστό σφάλματος πάνω από το οποίο παράτυπες δαπάνες θεωρούνται σημαντικές.
Όπως και τα προηγούμενα χρόνια, και το 2023 το εκτιμώμενο επίπεδο σφάλματος στις δαπάνες από τον προϋπολογισμό της ΕΕ έχει αυξηθεί, όμως το ΕΕΣ εκφράζει ανησυχία για την αύξηση του επιπέδου του σφάλματος σε 5,6% που περιέχουν οι ύψους 191,2 δισ. ευρώ δαπάνες της ΕΕ από τον προϋπολογισμό της.
Το ΕΕΣ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το εκτιμώμενο σφάλμα ήταν σημαντικό και διάχυτο και, για τον λόγο αυτό, διατυπώνει αρνητική γνώμη σχετικά με τις δαπάνες της ΕΕ το 2023. Το ΕΕΣ επισημαίνει ότι η σημαντική αύξηση του εκτιμώμενου ποσοστού σφάλματος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα σφάλματα που εντοπίστηκαν στις δαπάνες συνοχής, τα οποία ανέρχονται σε 9,3% (έναντι 6,4% το 2022).
Μια πιθανή αιτία που αναφέρει για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι εθνικές διοικήσεις να εξασφαλίσουν την κατάλληλη χρηματοδότηση των έργων συνοχής είναι η πίεση που τους ασκείται να προβούν σε δαπάνες από ανταγωνιστικά ταμεία της ΕΕ.
Σχετικά με τις δαπάνες του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), το Ελεγκτικό Συνέδριο διατύπωσε γνώμη με επιφύλαξη. Επισημαίνει ότι μετά την πανδημία ο ΜΑΑ πάσχει από αδυναμίες του συστήματος και παράτυπες πληρωμές.
Συγκεκριμένα, το 2023 ήταν το τρίτο έτος υλοποίησης του ΜΑΑ, στο πλαίσιο του οποίου οι χώρες της ΕΕ λαμβάνουν χρηματοδότηση, εφόσον επιτύχουν προκαθορισμένα ορόσημα και τιμές-στόχους. Το 2023 πραγματοποιήθηκαν 23 πληρωμές επιχορηγήσεων σε 17 κράτη μέλη. Το ΕΕΣ διαπίστωσε ότι περίπου το ένα τρίτο των εν λόγω πληρωμών του ΜΑΑ δεν πληρούσε τους σχετικούς όρους και προϋποθέσεις. Το αποτέλεσμα ήταν έξι πληρωμές να περιέχουν σημαντικό σφάλμα. Το ΕΕΣ εντόπισε επίσης αδυναμίες στον σχεδιασμό των ορόσημων ή των τιμών-στόχου, καθώς και επίμονα προβλήματα με την αξιοπιστία των πληροφοριών που περιλαμβάνονταν στις διαχειριστικές δηλώσεις των κρατών μελών.
