Δέκα χρόνια συμπληρώνει φέτος η παρουσία στην Ελλάδα των ηλεκτρονικών βιβλίων για το ευρύ αναγνωστικό κοινό. Με αυτήν την ευκαιρία η Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα του Βιβλίου οργανώνει τη Δευτέρα 4 Φεβρουαρίου στις 20:30 στο βιβλιοπωλείο «Ιανός» συζήτηση στην οποία συμμετέχουν οι Νίκος Αργύρης (εκδόσεις Ίκαρος), Σωκράτης Καμπουρόπουλος (πρώην υπεύθυνος Παρατηρητηρίου Ψηφιακού Βιβλίου του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου), Αργύρης Καστανιώτης (εκδόσεις Καστανιώτη) και Φίλιππος Τσιμπόγλου (γενικός διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος).
Συντονίζει ο Μιχάλης Καλαμαράς (ιδρυτής του website Ηλεκτρονικός Αναγνώστης - Anagnostis.gr). Χαιρετισμό θα απευθύνει η Εριφύλη Μαρωνίτη (διαχειρίστρια έργου της Αθήνας 2018 Παγκόσμιας Πρωτεύουσας του Βιβλίου και συντονίστρια του Δικτύου Πολιτισμού του Δήμου Αθηναίων).
«Σκοπός της εκδήλωσης», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Μιχάλης Καλαμαράς, «είναι να αναθερμάνει τη συζήτηση για το ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα, αλλά και να αναδείξει άγνωστες πτυχές των δραστηριοτήτων που έχουν αναλάβει ιδιωτικοί φορείς και δημόσιοι οργανισμοί. Όλοι θα κληθούν στο άμεσο μέλλον να δουλέψουν σε ένα καινούργιο πλαίσιο, όπως το πλαίσιο που θα δημιουργήσει η καθιέρωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τον ΦΠΑ στο ηλεκτρονικό βιβλίο, ο οποίος μειώνεται από το 24% στο 6% (η νομοθεσία αναμένεται να ενσωματωθεί και στο εσωτερικό δίκαιο της Ελλάδας). Θα πρέπει επίσης να αναμένουμε ότι ο υπό ίδρυση νέος δημόσιος φορέας για το βιβλίο θα ασχοληθεί εκ των πραγμάτων σε κεντρικό επιπέδου με το ηλεκτρονικό βιβλίο».
Τι ακριβώς συνέβη με το ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών;
«Η ιστορία ξεκινά από τότε που αρχίζει να είναι διαθέσιμο στην αγορά το πρώτο Kindle, η πρώτη συσκευή ανάγνωσης για το ηλεκτρονικό βιβλίο», απαντά ο Μιχ. Καλαμαράς: «Η αλήθεια είναι πως σε όλο αυτό διάστημα δεν είδαμε ποτέ οι ηλεκτρονικές πωλήσεις να υπερβαίνουν τις έντυπες, αν και έχουν παρατηρηθεί αξιοσημείωτες επιδόσεις σε μεμονωμένους τομείς (το ηλεκτρονικό δοκίμιο, ας πούμε, τα έχει πάει καλύτερα από την ηλεκτρονική λογοτεχνία). Οι λόγοι γι' αυτόν τον περιορισμό είναι πολλοί. Ο πιο βασικός είναι πως δεν μπόρεσε να κυριαρχήσει στα καθ' ημάς ένα ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο-πρωταθλητής με όλο το εύρος υπηρεσιών που είναι δυνατόν να προσφέρει στον μέσο αναγνώστη.
Παρ' όλα αυτά, και παρ' όλες τις υστερήσεις και τις ελλείψεις τους, ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία υπάρχουν. Ένα άλλο θετικό στοιχείο είναι η εξέλιξη των υπηρεσιών δανεισμού ηλεκτρονικών βιβλίων, όπως το Ηλεκτρονικό Αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, που αυτή τη στιγμή διαθέτει 3000 τίτλους. Να προσθέσω και μιαν ακόμα πρόοδο, που είναι η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών συλλογών ακαδημαϊκών βιβλίων. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση και η ακαδημαϊκή έρευνα συνέβαλαν καθοριστικά προς αυτή την κατεύθυνση, κυρίως μέσω των εξ αποστάσεως μεταπτυχιακών σπουδών, Διαπιστώνουμε και εδώ έναν πολύ μεγάλο αριθμό τίτλων. Μιλάμε βεβαίως για βιβλιογραφία στα ελληνικά και πρωτίστως στα αγγλικά».
Συζητώντας γενικότερα, και επί τη βάσει όχι μόνο της ελληνικής αλλά και της διεθνούς εμπειρίας, όλα αυτά τα χρόνια το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν κατάφερε να παρακάμψει το έντυπο. Τι θα πρέπει να σκεφτούμε γι' αυτό; «Έχω πει από παλιά, και το έχω τονίσει κατ' επανάληψη ως υπεύθυνος του Anagnostis.gr, ότι πρέπει να αποφύγουμε τις απολυτότητες πάνω στο θέμα. Δεν πιστεύω πως προορισμός του ηλεκτρονικού βιβλίο είναι να πεθάνει και δεν συμμερίζομαι τον δογματισμό των τεχνοφουτουριστών, Έχουμε μπροστά μας μια μακρά περίοδο συνύπαρξης του ηλεκτρονικού και του έντυπου βιβλίου ενώ κάποιες έντυπες χρήσεις δεν θα αλλάξουν ποτέ.
Στις ΗΠΑ, που εκπροσωπούν τη μεγαλύτερη αγορά ηλεκτρονικού βιβλίου, ανθίζουν τελευταίως οι αυτοεκδόσεις. Έχουν διαμορφωθεί εκεί κανάλια ηλεκτρονικής πώλησης που λειτουργούν ως προθάλαμοι για το πέρασμα και στις έντυπες εκδόσεις. Πολλά έντυπα μπεστ σέλερ, όπως οι «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι», ξεκίνησαν την καριέρα τους από το ψηφιακό πεδίο. Και από αυτή την άποψη, ο παραδοσιακός εκδότης δεν έχει καθόλου ξεπεραστεί. Νομίζω πως θα είμαστε πάντοτε κοινωνοί της μικτής κουλτούρας του βιβλίου, αλλά χρειάζεται να έχουμε υπόψη ότι στην ηλεκτρονική ανάγνωση υπάρχει μεγάλο περιθώριο για καινοτομίες, όπως επί παραδείγματι το να δούμε με ποιον τρόπο θα διαβάσουμε στις ημέρες μας σε on line βάση ένα ποίημα».
