Στην ευρωζώνη, οι κανόνες είναι κανόνες και δεν αλλάζουν με εκλογές, όπως μας δίδαξε ο Β. Σόιμπλε. Και, όταν οι ψηφοφόροι δεν ψηφίζουν σωστά, οι αγορές θα τους μάθουν πώς να ψηφίζουν, όπως λέει τώρα, απευθυνόμενος στους Ιταλούς, ο Γερμανός επίτροπος, Γκ. Έτινγκερ.
Η νομισματική ένωση της Ευρώπης ήταν εξαρχής πρωτίστως πολιτικό και δευτερευόντως οικονομικό σχέδιο. Υπήρχε στο τραπέζι των συζητήσεων της ευρωπαϊκής ελίτ πολύ πριν την επανένωση των Γερμανιών, αλλά πάντα προσέκρουε στους δισταγμούς των Γερμανών. Επιβλήθηκε από τον Μιτεράν στον Κολ ως αντάλλαγμα για την έγκριση της επανένωσης των δύο Γερμανιών, με το ακόλουθο πολιτικό σκεπτικό: αν η Γερμανία εκχωρούσε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το πανίσχυρο μάρκο της, θα ήταν δύσκολο να γίνει ηγεμονική δύναμη στην Ευρώπη, ενώ η νομισματική ένωση θα χρησίμευε σαν καταλύτης της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης.
Όμως, και σε αυτή την περίπτωση ίσχυσε ο αριστοτελικός κανόνας της ετερογονίας των σκοπών, ή, αν το πούμε διαφορετικά, ο νόμος των μη επιδιωκόμενων συνεπειών: η Γερμανία επέβαλε στην Ευρώπη τους δικούς της κανόνες για τη νομισματική ενοποίηση, που στόχο είχαν να μη χρειασθεί ποτέ ο Γερμανός φορολογούμενος να πληρώσει τα χρέη του Ιταλού, ενώ με την κρίση που άρχισε το 2008 αναδείχθηκε ως η πλέον ανταγωνιστική και πλεονασματική οικονομία, που διεκδίκησε πολιτική ηγεμονία, μέσα από τους μηχανισμούς διαχείρισης της κρίσης και διάσωσης των προβληματικών οικονομιών με δάνεια από την ευρωζώνη. Ταυτόχρονα, ο διαχωρισμός των κρατών της ευρωζώνης σε πλεονασματικά και ελλειμματικά, σε πιστωτές και οφειλέτες, μετέτρεψε τη νομισματική ένωση σε εστία πολιτικών εντάσεων, που λειτουργούν διαλυτικά και όχι ενοποιητικά, όπως σχεδιαζόταν αρχικά.
Στο πλαίσιο της νομισματικής ένωσης, η Δημοκρατία υπόκειται σε αυστηρούς περιορισμούς, όπως μάθαμε οι Έλληνες με επώδυνο τρόπο, το 2015. Η λαϊκή ψήφος κατά των κανόνων της ευρωζώνης έχει μικρή αξία. Όσο ηχηρή και αν είναι μια λαϊκή ετυμηγορία κατά της λιτότητας, οι θεσμοί της ευρωζώνης, τα πλεονασματικά κράτη που έχουν τον πρώτο λόγο ως δανειστές και οι μηχανισμοί των αγορών χρήματος και κεφαλαίου έχουν τον τρόπο τους να συντρίψουν την αμφισβήτηση των κανόνων.
Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε ότι οι κανόνες αυτοί αντλούν από δύο πλευρές την ισχύ τους: αφενός, όπως προαναφέρθηκε, έχουν καθιερωθεί για να προστατεύουν τις πλεονασματικές χώρες από τα προβλήματα των ελλειμματικών («καθένας είναι υπεύθυνος για τα χρέη του»). Αφετέρου, εξυπηρετούν τις επιδιώξεις του διεθνούς κεφαλαίου, που μέσω της αγοράς ομολόγων δανείζει τα κράτη: ελεγχόμενα ελλείμματα και χρέη δίνουν αξία στα ομόλογα.
Στην πορεία της κρίσης, που κορυφώθηκε με την κατάρρευση της Ελλάδας, το 2010, οι κανόνες της ευρωζώνης μπορεί να άλλαξαν, αλλά δωρεάν γεύματα δεν υπάρχουν. Οι Γερμανοί δέχθηκαν ότι τα κράτη της ευρωζώνης μπορούν να δανείζουν όσους κινδυνεύουν να χρεοκοπήσουν, αλλά υπό τον όρο ότι θα εφαρμόζονται αυστηρά προγράμματα λιτότητας και διαρθρωτικής προσαρμογής. Το 2012, ο Μ. Ντράγκι υποσχέθηκε να κάνει ό,τι χρειάζεται για να σωθεί το ευρώ και επινόηση το πρόγραμμα OMT, έχοντας κατά νου την περίπτωση της Ιταλίας. Μέσω αυτού του προγράμματος, που δεν έχει εφαρμοσθεί ακόμη, η ΕΚΤ θα μπορούσε να καταλύσει τον πιο βασικό κανόνα της νομισματικής ένωσης, αγοράζοντας ομόλογα κρατών από την πρωτογενή αγορά με φρεσκοτυπωμένα ευρώ. Και σε αυτή την περίπτωση, όμως, όποιος ευνοηθεί από τέτοια επέμβαση της ΕΚΤ θα είναι υποχρεωμένος -ακόμη και αν μιλάμε για την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης…- να εφαρμόσει πρόγραμμα λιτότητας με επιτροπεία από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Το πλαίσιο των κανόνων της ευρωζώνης, όσο και αν έγινε πιο ευέλικτο λόγω της ανάγκης να αντιμετωπισθεί η κρίση που απειλούσε να διαλύσει τη νομισματική ένωση, διατηρεί την τευτονική του αυστηρότητα, που μένει αναλλοίωτη, όσο και αν αντιδρούν οι ψηφοφόροι επιμέρους χωρών. Η λιτότητα σε όσες χώρες ξεφεύγουν από τα όρια της δημοσιονομικής σύνεσης και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας επιβάλλονται από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, τις πλεονασματικές χώρες και τις αγορές, όσο και αν αντιδρούν οι ψηφοφόροι.
Με την περίπτωση της Ιταλίας, η ελίτ που βρίσκεται πίσω από το μοντέλο της νομισματικής ένωσης ίσως βρεθεί μπροστά στη μεγαλύτερη δοκιμασία. Οι πολίτες της τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας της ευρωζώνης, που έχει μείνει στάσιμη από την εισαγωγή του ευρώ και μετά, μπορεί να διατυπώσουν με την ψήφο τους στις επερχόμενες εκλογές ένα αίτημα για αλλαγή των κανόνων και η κυβέρνηση που θα τους εκπροσωπήσει να απειλήσει με έξοδο της Ιταλίας από το ευρώ. Αν δεν βρεθεί μια συμφωνία που θα ικανοποιήσει τους Ιταλούς, χωρίς να προκαλέσει εξέγερση των Γερμανών, η επιβίωση του ευρώ θα είναι αμφίβολη.
Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, έγραψε στο Twitter, σχολιάζοντας τις δηλώσεις Έτινγκερ για τους Ιταλούς ψηφοφόρους: «Απευθύνω έκκληση σε όλους τους ευρωπαϊκούς θεσμούς: παρακαλώ, σεβασθείτε τους ψηφοφόρους. Είμαστε εδώ για να τους υπηρετούμε, όχι για να τους απευθύνουμε διαλέξεις».
Η έκκληση μοιάζει υποκριτική, όταν προέρχεται από έναν από τους υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους της ευρωζώνης, που αποφασίζουν για το καλό των Ευρωπαίων πίσω από κλειστές πόρτες συνεδριάσεων των ηγετών. Είναι, όμως, σωστή: αυτή την φορά, η ευρωπαϊκή ελίτ δεν έχει περιθώριο να αγνοήσει εντελώς τις επιθυμίες των ψηφοφόρων, τουλάχιστον αν θέλει πράγματι να αποφύγει την αποδιάρθρωση της νομισματικής ένωσης, που θα έχει συνολικές διαλυτικές επιδράσεις στην ευρωπαϊκή ενοποίηση.
