Κατά τη διάρκεια της εξέλιξής μας, οι άνθρωποι συμβιώσαμε με κάθε λογής παράσιτα: ψείρες, ψύλλους, ταινίες. Όμως, το πιο επιδραστικό παράσιτο του 21ου αιώνα δεν έχει πόδια ούτε δόντια. Είναι οθονάτο, κομψό, πάντα φορτισμένο και σχεδιασμένο για να εθίζει. Είναι το smartphone μας - και εμείς είμαστε οι ακούσιοι ξενιστές του.
Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Australasian Journal of Philosophy, φιλόσοφοι και βιολόγοι προτείνουν ότι τα smartphones, όταν ειδωθούν μέσα από το πρίσμα της εξελικτικής βιολογίας, ταιριάζουν απόλυτα στον ορισμό του παρασίτου: πρόκειται για "οργανισμούς ή συστήματα που ωφελούνται εις βάρος του ξενιστή, χωρίς να προσφέρουν ανάλογο αντάλλαγμα".
Η σχέση μας με τα smartphones ξεκίνησε ως «αμοιβαία»: ήταν χρήσιμα εργαλεία για επικοινωνία, πλοήγηση, πληροφόρηση. Φιλόσοφοι της τεχνολογίας τα αντιμετώπιζαν ως προέκταση του νου, όπως ο χάρτης ή το σημειωματάριο. Όμως, αυτή η δυναμική άλλαξε δραστικά.
Πλέον, μεγάλο μέρος του χρόνου και της προσοχής μας καταναλώνεται σε εφαρμογές που έχουν σχεδιαστεί όχι για να εξυπηρετούν εμάς, αλλά τις εταιρείες που τις κατασκευάζουν και τους διαφημιζόμενους. Εφαρμογές που μας ωθούν να συνεχίσουμε το scroll, να κλικάρουμε, να παραμένουμε online, ακόμα και όταν νιώθουμε την ψυχική μας υγεία να επιβαρύνεται ή τις διαπροσωπικές μας σχέσεις να φθίνουν.
Οι πληροφορίες που αντλούν από εμάς δεν χρησιμοποιούνται για να βελτιώσουν ουσιαστικά τη ζωή μας, αλλά για να μας καθηλώσουν ακόμη περισσότερο. Το smartphone «μαθαίνει» αν θέλεις να γυμναστείς ή να περνάς περισσότερο χρόνο με τα παιδιά σου, μόνο και μόνο για να σου σερβίρει πιο στοχευμένο περιεχόμενο και διαφημίσεις. Η ωφέλεια γίνεται εργαλείο εκμετάλλευσης.
Εξελικτικές στρατηγικές… άμυνας
Στη φύση, όταν οι σχέσεις αμοιβαίας ωφέλειας ξεφεύγουν και μετατρέπονται σε παρασιτικές, υπάρχει ένας μηχανισμός ελέγχου: η επιτήρηση. Όπως τα ψάρια τιμωρούν τα «άτακτα» ψαράκια - καθαριστές που τα δαγκώνουν, έτσι κι εμείς χρειαζόμαστε τρόπους για να αναγνωρίζουμε και να ανταποκριθούμε στην εκμετάλλευση.
Όμως, στην περίπτωση των smartphones, η επιτήρηση είναι δύσκολη. Οι αλγόριθμοι είναι αόρατοι και οι σχεδιαστικές αποφάσεις των εταιρειών -όπως το ατελείωτο feed ή οι ειδοποιήσεις- λειτουργούν στο παρασκήνιο. Ακόμη και όταν αναγνωρίζουμε την εξάρτηση, δεν είναι εύκολο να «τιμωρήσουμε» το σύστημα. Πολλές καθημερινές υπηρεσίες, από τις τραπεζικές συναλλαγές μέχρι τη δημόσια διοίκηση, απαιτούν τη χρήση smartphone. Η εξάρτηση έχει θεσμοθετηθεί.
Χρειαζόμαστε συλλογική δράση
Το άρθρο καταλήγει πως η ατομική προσπάθεια δεν επαρκεί για να επαναφέρουμε την ισορροπία στη σχέση μας με την τεχνολογία. Αντίθετα, απαιτείται συλλογική δράση: αυστηρότεροι κανόνες, απαγόρευση εθιστικών μηχανισμών και περιορισμοί στη συλλογή προσωπικών δεδομένων.
Η πρόσφατη απαγόρευση χρήσης κοινωνικών δικτύων από ανηλίκους στην Αυστραλία είναι ένα πρώτο βήμα. Αν θέλουμε να μετατρέψουμε ξανά το smartphone από παράσιτο σε χρήσιμο εργαλείο, πρέπει να διεκδικήσουμε τους όρους της σχέσης μας - όχι μόνο ως καταναλωτές, αλλά ως κοινωνία.
